Sint Annaparochie, 5 maart 2014

Museumvrees

Woningen aan de Oudebildtdijk. Hier ontstaat mogelijk binnenkort het grootste beschermde dorpsgezicht in Noord-Nederland. FOTO CATRINUS VAN DER VEEN

Honderden beschermde dorpsgezichten telt Nederland, maar op de Bildtdijken houden de bewoners de boot al tien jaar af. Binnenkort hakt de minister de knoop door. Wat maakt de weerstand zo groot? "Dit moat gjin twadde Orvelte wurde."

RUTGER VAN DER MEIJ


Een groen lint in een zee van klei. Kraakhelder oogt de Oudebildtdijk. In het zonlicht springen de rode, roze en paarse muren van de dijkhuisjes nog meer in het oog. Remco van den Burg staat aan de wegkant haardhout te hakken. "Hoe zeg je, een dorpsgezicht?" Nee, daar is hij niet zo mee bezig. Of ja, toch: "Er hoeven van mij niet nog meer regels bij." Zijn buurvrouw Anita Reimer heeft daar ook geen zin in. "Elk huis hier is anders, dat maakt de dijken zo uniek. Dat moet je juist niet reguleren. Ik heb geen zin om het gras te moeten maaien zodra de buren dat ook doen."

Elke dijkbewoner die vanmiddag de zon opzoekt denkt er min of meer hetzelfde over. Oude- en Nieuwebildtdijk moeten blijven zoals ze zijn. Bescherming is goed, zolang dat niet meer regels of beperkingen oplevert. En: hier op de dijk kunnen we het zelf wel. "Ik vind het goed als alles hetzelfde blijft, maar ze moeten wel de rotte kiezen aanpakken", vindt Geeske Sijpersma. Dat lost zich nu al vaak vanzelf op, zegt Reimer. "Die autowrakken die je vroeger voor de huizen zag, dat is allang niet meer." Een verre buurvrouw die haar hond uitlaat, vindt de bestaande welstandseisen streng genoeg. "En ook willekeurig. Wijzelf mochten niet bijbouwen achter het huis, maar een paar huizen verderop was dat geen probleem. Of komt dat misschien omdat dat Friezen zijn en wij niet?"

Over een paar weken beslist minister Jet Bussemaker van cultuur over de aanwijzing van de Bildtdijken tot beschermd dorpsgezicht. De overheid kwam in 2009 zelf met de voordracht van de oude zeedijken - dorpen zijn het officieel niet - op de proppen. Het gebied is bijzonder vanwege de kilometerslange lintbebouwing langs de dijken (woonhuisjes aan de noordkant, monumentale boerderijen aan de zuidzijde), het open landschap, de vaart, de bruggetjes. Het rijk telt ook de landbouwgrond tussen beide dijken mee. Daarmee zou het gaan om een gebied van 2075 hectare, het grootste beschermde dorpsgezicht in Noord-Nederland.

Het overheid kan het mooi bedenken, maar de gemeente is tegen. De Bildtse raad wees het voorstel in 2010 af. Net als in 2004, bij de eerste poging van hogere machten om de beschermde status vast te leggen. Een rondje langs de raadsfracties leert dat de standpunten in 2014 niet zijn gewijzigd. Dat dorpsgezicht moet er niet komen. De argumenten zijn nog steeds dezelfde: boeren en andere ondernemers langs de dijk hebben alleen maar last van nog meer regels, want dat belemmert de bedrijfsvoering. En in het bestaande bestemmingsplan is het karakter van de dijken en de bebouwing bovendien al voldoende beschermd. "We moatte net weromfleane yn ’e tiid", zegt Rinse de Groot. "De Bildtdiken binnen ommers sa wurden troch de dynamyk fan ’e lânbou." Als toenmalig afdelingsvoorzitter van landbouworganisatie LTO waarschuwde hij de gemeenteraad vlak voor de stemming in 2010 voor "een tweede Orvelte", een kopie van het Drentse museumdorp dat enkel toeristen iets te bieden heeft. De raad verwierp het dorpsgezicht diezelfde avond nog. Wat nog steeds steekt bij De Groot is dat de dorpsstatus van bovenaf wordt opgelegd. "It kin net sa węze dat in amtner út De Haach aanst de tsjinst útmakket op It Bilt."

Maar hoe gaat het er dan elders aan toe? Nederland herbergt al bijna 500 beschermde dorps- en stadsgezichten, waarvan 63 in Friesland. Ook het Bildt telt er eentje: Oudebildtzijl (sinds 1991). Sommige gebieden bezitten de status al tientallen jaren. Maar bij de LTO, zeggen de Friese voormannen, komen nooit signalen binnen van boeren die zich door zo’n dorpsgezicht beperkt voelen. De boerenorganisatie is ook niet per se tegen, aldus LTO-man en melkveehouder Gerbrand van ’t Klooster uit Haule. "We zijn geen nee-machine. Tegenstand heeft weinig zin, ook ondernemers moeten vooruit willen kijken. Zolang er maar wederzijds begrip is."

Bij de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed in Amersfoort, het orgaan dat de dorpsgezichten aanwijst, begrijpen ze wel waarom er na een benoeming bijna nooit kritiek opduikt. "De status betekent niet dat er niets meer mag", zegt woordvoerder Dolf Muller. Zo blijkt de bouw

van een nieuwe schuur of enkel een dakkapel vaak geen probleem. "De gemeente beslist uiteindelijk. Het beschermde dorpsgezicht wordt gewoon opgenomen in het bestemmingsplan. En het kan zijn dat zo’n bestemmingsplan eerder al is ingericht op het beschermen van erfgoed. Dan verandert er niets."

Aan de andere kant van Friesland, bij Ravenswoud, blijkt hoe veel er nog onder beschermd dorpsgezicht mogelijk is. Het oude veengebied achter het dorp - 621 hectare - kreeg de status in 2007. Het voorkwam niet dat een zorginstelling een van de oude boerderijen aan de Lycklamavaart drastisch mocht ombouwen tot behandelcentrum voor drank- en gameverslaafden. Vanwege het "algemeen belang" en de werkgelegenheid deed de gemeente niet moeilijk. Volgens oudvoorzitter Hielke Merkus van Plaatselijk Belang is er nooit veel ophef over ontstaan. "Ja, miskien wat wurden oer de ferslaafden sels, mar net oer de pleats."

De buurman van de zorgboerderij, akkerbouwer Auke Feenstra, merkt niks van het dorpsgezicht. Zijn bouwland valt deels onder de status en hij boert er onverstoord verder. Als er verbouwd moet worden, volgt hij gewoon het bestemmingsplan. "It iennichste wat eins net feroarje kin, is de bűtenkant fan de âlde pleats." Een van de bewoners aan de Lycklamavaart heeft via-via begrepen dat hij vanwege het dorpsgezicht geen zonnepanelen meer mochten plaatsen. Zo zwart-wit ligt het niet, zegt de gemeente Ooststellingwerf. Bewoners in het gebied moeten nu weliswaar eerst een vergunning aanvragen, maar pertinent verboden zijn de panelen niet.

Het Bildt is er volgens wethouder Nel Haarsma nu al klaar voor. Mocht het beschermde gezicht er komen, dan hoeft het bestemmingsplan niet op de schop. Zaken die onder de beschermde status niet zijn toegestaan, zoals een nieuw huis bouwen op de lege doorkijkjes langs de dijk, mogen nu ook al niet. En als de gemeente in het verleden oogluikend toestond dat iemand zijn dijkhuisje paars of roze verfde, gebeurt dat volgens Haarsma in de toekomst ook.

Omdat veel hetzelfde blijft, besloten burgemeester en wethouders de voordracht van het rijk in 2010 te ondersteunen. Maar de gemeenteraad ziet juist om dezelfde reden niet het nut van de beschermde dorpsgezicht: het biedt meer hinder dan voordelen. Haarsma: "Miskien is it eangst, mar dy is neffens my net terjochte. Dit moat gjin twadde Orvelte wurde. Mar eltsenien wol ek dat it wol bliuwt sa as it is."

‘We zijn geen nee-machine.
Tegenstand heeft weinig zin’

Op de Oudebildtdijk rijdt een grote trekker Anita Reimer en haar buurman tegemoet. "Stel dat dat dorpsgezicht er komt", zegt Van den Burg", dan moeten ze ook naast de dijk ook maar een ventweg aanleggen voor het landbouwverkeer." Reimer is het daar mee eens. "Nu kan je hier eigenlijk niet normaal fietsen." Het zijn reacties waardoor dijkboeren als Goffe Jensma de hakken in het zand zetten. Jensma kent de gevoeligheden wel, maar hoe krijgt hij zijn pootaardappelen en uien nog weg als de dijk eenmaal vol drempels ligt?

"De gemiente seit: de boerebedriuwen sille net beheind wurde. Mar ik twifelje. Wat smyt it op? En ik kin eins net in boer hjir dy’t der oars oer tinkt." Tien jaar discussie heeft de vrees voor het dorpsgezicht op de Bildtdijken niet weggenomen. Het is de vrees voor het onbekende, die misschien niet gegrond is, en die geen van de betrokkenen echt goed kan onderbouwen. Maar het gevoel is reëel. Jensma: "Miskien is it allinnich mar eangst. Mar witst noait wat de takomst bringt. En de polityk is űnbetrouber."

Het nee van Ruinerwold

Het Bildt is tegen, maar de provincie schaart zich achter de overheid en zet ook in op een beschermd dorpsgezicht voor de Bildtdijken. VVD Kamerlid Aukje de Vries wil van minister Bussemaker graag een verklaring voor die Friese tweespalt voordat de benoeming doorgaat. De Vries vreest dat de Bildtkers in het stof bijten nu de andere twee overheden voor zijn, mar in het Drentse gemeente De Wolden weten ze dat het ook anders kan. De inwoners wilden geen beschermd dorpsgezicht voor het gebied rond Ruinerwold, en na veel protest bleek Bussemaker vorig jaar bereid de status te schrappen. "We konden haar overtuigen dat we zelf al goede afspraken hadden gemaakt", zegt wethouder Jan ten Kate. "Maar dat er in de gemeente geen draagvlak was, speelde ook een grote rol."

Bron: Leeuwarder Courant