KIRSTEN VAN SANTEN
Er wiebelt een Maxi Cosi op de bar. Een man met diepe groeven in het gelaat en een paarse neus buigt zich voorover naar de baby. "Och... lytse pop!" Moeder tikt een colaatje weg en babbelt met eigenaresse Nynke Boterhoek. Twee blonde meisjes kibbelen in de speelhoek. In de keuken staat Auke Kooistra tussen de dampende pannen. Het loopt tegen zessen - spitsuur. Af en toe rijdt er een auto voorbij, hopt de Pyp over, en verdwijnt de dijk op, het duister in. Het waait buiten en dat hoor je, tussen de streetdance-nummers door. Want in de achterzaal van café Het Graauwe Paard wordt op vrijdagmiddag gedanst door twintig kinderen uit Oudebildtzijl en omstreken. Juf Kim Toering brengt ze de pasjes bij. "En stap-twee-drie-vier en laag-twee-drie-vier en hoog-hoog... rust!"
| Voor ouders met kinderen is er oppas zodat heit en mem een borrel kunnen drinken |
Het Graauwe Paard in Oudebildtzijl is meer dan een café, dat weet iedereen. Het is een kroeg, concertpodium, oefenruimte, clubhuis, restaurant, jeugdsoos, muziekclub, disco, vergaderruimte en wijkcentrum ineen. Natuurlijk zijn er nog meer ontmoetingsplekken in het kleine dorp - archeologisch steunpunt Aerden Plaats, de kerk, dorpscentrum De Syl en straks, na de verbouwing, de Julianakerk - maar Het Graauwe Paard is toch een verhaal apart. Zonder 'het Paard' zou Ouwe-Syl Ouwe-Syl niet meer zijn.
Hoofdrol
Hoe stil het in het dorp was toen de kroeg drie weken dicht was, weten de dorpsbewoners nog wel. Dat was in 2005, toen eigenaar Auke er even helemaal doorheen zat. Een jaar lang was de wekker om kwart voor vier 's ochtends gegaan. Dan vertrok hij tot een uur in de middag naar de koekjesfabriek. Thuis deed-ie snel een dutje, daarna moest hij repeteren voor het toneelstuk 'De wraak fan 't wadwiif' van vereniging Toi Toi Ouwe-Syl waarin hij de hoofdrol vertolkte. Om vier uur ging de kroeg open, tot een uur 's nachts. Drie uurtjes slapen en daar ging Auke weer: naar de fabriek. "Dat houdt 'n mins niet fol", lacht hij nu.
Auke had drie weken vakantie nodig om na te denken. Om het er met Nynke over te hebben. Hoe het verder moest. Dat de kroeg maar te koop moest. Of toch maar niet. De dorpsbewoners waren er wel over uit - Auke moest blijven. Hessel Bierma, voorzitter van christelijke muziekvereniging Excelsior en trombonist, weet het nog wel. "D'r is doe wel een beroep op him deen, docht ik..." Hoe dan ook - Auke en Nynke besloten in te zetten op Het Graauwe Paard, in het driehonderd jaar oude pand op de Pyp. Daarmee hebben zij de vitaliteit van het culturele leven van Ouwe-Syl gered. Nieuwkomers en autochtonen, jong en oud, dorpsbewoner en toerist; iedereen weet het café te vinden. Zelfs de Engelse band Dr. Feelgood - oude bekenden van Auke -trad er al een paar keer op, vorige maand nog. De jamsessies op zondagmiddag zijn drukbezocht. Auke speelt zelf gitaar, iedereen mag mee musiceren. Voor ouders met kinderen is er oppas aanwezig, zodat heit en mem een borrel kunnen drinken.
Feesten
"We prebere 't kulturele leven hier te pushen", zegt Auke. "Hoe meer d'r gebeurt, hoe beter. Kuituur bringt minsen bijnander." Heel bewust zet hij op verschillende leeftijdsgroepen in. Het twee eeuwen oude plaatselijke leesgezelschap Ledige Uren Nuttig Besteed (LUNB) komt ieder jaar vergaderen (Auke is hier zelf overigens ook lid van, daar ontkomt hij als kroegbaas niet aan. "Prachtig, wy kinne uren lulle over 'n fou in 'n blad..."), maar er worden ook feesten georganiseerd en bands geboekt, waaronder Melanocaster en de Ouwe-sylster groepen Feetwarmers en Mudbirds. Hij heeft geen 'beroep', zegt hij. Het runnen van het café is een levenswijze. „Ik doen hier alles op syn Auke's. Ik lap alle regels an myn leers."
| 'Ik doen hier alles op syn Auke's. Ik lap alle regels an myn leers. |
Oudebildtzijl is vanaf de jaren vijftig steeds meer een forenzenoord geworden. Het dorp ontvolkte door de opkomende landbouwmechanisatie, maar stroomde in de decennia hierna weer opnieuw vol; met stiltezoekers, randstedelingen, kunstenaars, Duitsers. Kortom, met een bonte stoet eigenzinnige mensen die een leven op de klei als aantrekkelijk voorkwam. Daarom is het inwoneraantal van het dorp niet gedaald, maar blijft het dorp groeien - in 2004 woonden er nog 740 mensen, tegenwoordig zijn het er 1040, zo blijkt uit cijfers van de gemeente.
Huisjes
Veel van de kunstenaars wonen afgelegen, in de betaalbare huisjes die zich tegen de noordkant van de dijk aan drukken. Het zijn kleine idylles, met vaak een atelier aan huis. Het is een solitair bestaan, zou je denken, maar dat is schijn: de artiesten hebben zich verenigd in onder meer Kunstkring Uytland, ofwel stichting Slikwerk, een initiatief van beeldend kunstenaar Kirsten Zwijnenburg. Zelf kwam zij twintig Jaar geleden naar Het Bildt, de liefde (de schilder Peter Zondervan) achterna. Zij zorgde voor een netwerk van kunstenaars, voor een Jaarlijkse open atelierroute en stampte het vernieuwde cultureel bezoekerscentrum Aerden Plaats (voorheen BKI) met expositieruimte, archeologisch steunpunt, Julianakerk, concerten en andere activiteiten uit de grond. "Idealisme? Ik zie gewoon potentie."
"Dit is een eigenwijs dorp in de zin van dat iedereen de dingen hier op eigen wijze doet. Er wonen veel alternatieven, maar ook de autochtonen zijn vrijdenkend. Het is echt een dijkdorp: stoer, niet tuttig", zegt Zwijnenburg. Dat vindt Neeltje Toneeltje, die een eindje verderop in een verbouwde koeienstal woont, ook. Haar echte naam is Neeltje van den Brand, maar niemand noemt haar hier zo. Neeltje Toneeltje, zo moet het zijn. Zo heet ook haar bedrijf, dat de Brabantse eveneens in de voormalige koeienstal heeft ondergebracht. Hier bedenkt ze theaterpersonages en verhuurt ze kostuums. Ze heeft inmiddels zo'n tweeduizend outfits verzameld. Die worden gehuurd en geleend wanneer er iets op school gebeurt, voor producties van de toneelvereniging en, natuurlijk, voor het dorpsfeest.
Ze gaat hier 'nooit meer weg', zegt ze herhaaldelijk. "Het leven hier moet je passen - je moet van een bepaalde chaos houden. Iedereen rommelt een beetje aan." Dat het culturele dorpsleven zo bruisend is, vindt Neeltje niet gek. "Je hebt hier een paar belangrijke dingen. De mensen. De ruimte. En een enorme energie." "Dut dorp het echt wat besonders", vindt ook voorzitter Tamme de Groot van Toi Toi Ouwe-Syl. "'t Is robuust. Niet tierelantijnachtig." Hij was zelf achttien jaar oud toen hij bij de toneelvereniging kwam en is nu 51. "D'r is niet feul feranderd. D'r komt teugenworig ok weer jeugd bij. Myn seun befoorbeeld." Lekkere kluchten met veel misverstanden, achtervolgingen en verstoppartijen, liefst in Het Bildts, vindt De Groot het fijnst om te spelen. "Wy trekke der elk jaar weer driehondert toeskouwers met."
Hessel Bierma van muziekvereniging Excelsior voelt het 'zwaard van Damocles' echter wel boven zijn hoofd hangen. Het wordt almaar moeilijker om jeugd uit het dorp te bewegen zich bij het korps aan te sluiten. De oudere leden doen hun best om de jongeren 'te binden', dat wil zeggen: ze te vragen waarom ze niet kwamen repeteren, ze thuis op te halen om te gaan oefenen: kom op, waar was je? "'n Korps bringt levendighyd en fleur in 't dorp. Musyk en kuituur staan foor sin in 't leven. Foor sin in Ouwe-Syl."
De beroemdste inwoner:
Edwin Rutten
Ieder dorp heeft één inwoner die het beroemdst is. Dat is in Oudebildtzijl Edwin Rutten, ook wel bekend als 'ome Willem'. Hij heeft, samen met zijn vrouw, operazangeres en directeur van het Internationaal Vocalisten Concours in Den Bosch Annett Andriessen, een huisje aan de Oudebildtdijk. Het is hun schrijf-en denkplek. Een oord om uit te rusten. Om tot bezinning te komen.
"Het is een soort volkstuintje voor ons. Een buitentje", zegt Annett, wier ouders allebei op de Oudebildtdijk zijn geboren. „We proberen hier zo vaak mogelijk te zijn en dan ook zo veel mogelijk deel te nemen aan het culturele leven. We zijn ook benaderd om in 2012 mee te doen aan een evenement rond de aardappel. Hoop dat we vrij zijn. Er gebeurt hier verrassend veel op cultureel gebied. Voor ons is Oudebildtzijl op zichzelf al cultuur."
Ledige Uren Nuttig Besteed
Het oudste leesgezelschap van Nederland zetelt in Oude-bildtzijl. Alleen mannen mogen lid worden. De jaarvergadering is van groot belang. wie naar de wc wil moet de hand opsteken.
Hij is het op één na oudste lid van het Bildtse leesgezelschap Ledige Uren Nuttig Besteed. Tjitse van der Weg (80) is een van de weinigen die tijd heeft om de krant te woord te staan - de andere leden zitten tot over hun oren in het aardappel rooien. Nee, zegt de echtgenote van bestuursvoorzitter Pollema enigszins afgemeten. "Nee, mijn man kan niet aan de lijn komen. Hij is op het land. We hebben stress." Wanneer het om het redden van het jaarinkomen gaat, moeten de boeken even wijken voor de aardappelen. Begrijpelijk.
Vandaar dat Van der Weg, boer in ruste, het woord mag doen over LUNB, het gezelschap waar zijn overgrootvader al bij zat, evenals zijn grootvader, zijn vader en nu ook zijn beide zoons. Eigenlijk is het zo: elke 'zichzelf respecterende burger' van Oudebildtzijl is lid van de club. "It heart derby." Soms moet je er jaren voor op de ballotagelijst staan; er worden immers maar 36 leden toegelaten. Die zijn in drie groepen ('secties') gesplitst: in die van de jonge honden, de middenmoters en de oude heren.
Geen vrouwen
Vrouwen mogen geen lid worden. Zo is het altijd al geweest. En zo is het nog steeds. Zo moet het blijven, vindt Van der Weg. Net zoals er geen website hoeft te komen. Dat je de hand moet opsteken als je naar de wc wil. Dat je boete moet betalen als je te laat op de vergadering verschijnt (alleen wie ouder is dan zeventig heeft geen verschijningsplicht meer) of een boek beschadigt. De traditie moet intact gelaten worden. "As jo dit selskip modernisearje, dan ferdwynt de tradysje."
De LUNB, en dan vooral de jaarlijkse vergaderingen die in de achterzaal van het Graauwe Paard in de eerste week van het nieuwe jaar worden gehouden, hangen van traditie aan elkaar. Altijd is er Deventer koek die in de lengte wordt gesneden en dik met boter besmeerd. Roomboter. Geen margarine. Op vaste tijden wordt er een borrel geschonken, en soms, als de voorzitter een 'drankman' is, nog een en nog een.
| 'Vrouwen mogen geen lid worden. Zo is het altijd geweest. |
Op de vergadering, die vele uren duurt en waar je eigenlijk niet mag ontbreken, worden de boeken die dat jaar zijn gelezen geveild. Wie zijn vinger opsteekt en als eerste roept 'Mijn!', krijgt bijvoorbeeld een boek van Rink van der Velde, Baantjer, Geert Mak, Robert Harris, Arnaldur Indridason, Twan Huys of Hylke Speerstra mee naar huis.
Het LUNB werd in de winter van 1792 door zes heren, onder wie een onderwijzer en een oude scheepskapitein, opgericht in herberg 'De vriendschap', destijds een van de maar liefst vier kroegen in het dorp. Het was een manier om de kosten van boeken met elkaar te delen, maar ook "een rechtstreekse veredeling van de mens door zijn verstand te verlichten". Het motto van de groep luidde: 'Door 't lezen wordt 't verstand verlicht./ Het hart gevormd tot 's menschen pligt.' En, niet op de laatste plaats, was het een gezellig gebeuren: een manier om contact met elkaar te houden.
Saamhorigheid
Zo is het nog steeds, vertelt Van der Weg. Er zijn heel veel leden die nooit een boek lezen, maar die ze wel braaf aan elkaar doorgeven en die op de vergaderingen aanwezig zijn. Het gezelschap versterkt de hulpvaardigheid en de saamhorigheid in het dorp, oordeelt Van der Weg. "Dęrom binne de oare doarpen ek hiel oars as Ouwe-Syl." Het is in de loop van de jaren steeds lastiger geworden om leden uit het dorp te vinden. De jongemannen die lid kunnen worden, hebben het te druk met hun werk ver weg in de stad en met hun gezinnen. Daarom mogen tegenwoordig ook mensen van buiten Oudebildtzijl lid worden. "It rayon dęr't wy yn sykje is grutter wurden."
De schrijfster:
'Dit dorp is voor mij heel erg vormend geweest'
Schrijfster en beeldend kunstenaar Jannie Regnerus is al twintig jaar weg uit Oudebildtzijl, maar het dorp heeft haar nooit losgelaten. Of andersom.
"Soms verlang ik terug naar Oudebildtzijl. Dan wil ik er met mijn kinderen wonen. Ik heb er een geweldige jeugd gehad - het is er een paradijs voor wie jong is. Maar als je veertien, vijftien wordt, is de lol er wel vanaf." Deze herfst verschijnt haar eerste roman, 'De ent', waarin zij haar jeugd in het dorp schetst en waarom zij er weg ging. "Het mooie is de ruimte en de mogelijkheid om als kind dierenartsje te spelen met échte dieren; je kunt meteen in een heel grote maat het leven in stappen. Maar toen ik in de puberteit raakte, wilde ik wel eens naar een museum of een balletvoorstelling zien. Dat kan niet in Oudebildtzijl. Ik had op een gegeven moment alle boeken in de bibliotheek stukgelezen. Ik kreeg een grote behoefte aan een nieuwe horizon en ben naar Maastricht vertrokken, om de kunstacademie te gaan doen."
"Voor een kunstenaar in wording is het dorp een beklemmende wereld. Er bestaat een zekere discrepantie tussen de uitgestrektheid rond Oudebildtzijl en de beklemming die er vanuit gaat... het besef dat je alles al eens gezien hebt, terwijl het in het leven juist zo leuk is om allerlei zijpaadjes in te slaan. In Oude Bildtzijl is alles rechtlijnig - de omgeving, de mensen. Niemand twijfelt er aan zijn bestemming, maar ik móést weg, net als Rixt, het meisje in mijn boek." "Het culturele leven hield voor mij de knutselclub op woensdagmiddag in en wacht eens... ja, ik zat ook bij de fanfare. Ik heb met mijn bugel op zo'n klapstoeltje op een boerenkar gezeten. Voor de rest schiepen wij ons eigen culturele leven; 's zomers nam mijn vader ons mee naar het Kröller Möller Museum... dat was belangrijk."
Verbeeldingskracht
"Toch is dit dorp heel erg vormend geweest. Er wordt een groot beroep gedaan op je verbeeldingskracht. Als je daar al een beetje mee behept bent, leer je die in zo'n klein dorp ontwikkelen. Ik heb er mijn eigen visie en denken kunnen ontwikkelen. Als ik in de stad was geboren, was ik misschien niet eens kunstenaar geworden." "In Oudebildtzijl sta je iedere dag oog in oog met het universum en je groeit daarom heel zintuiglijk" -op - het geruis van wuivend graan, de vrieskou als je op de fiets over de dijk rijdt, het gekras van kraaien in de bomen. Het is een zintuiglijk paradijs. Dat paradijs zou ik mijn zoon en dochter ook gunnen. In de wetenschap dat, als ze vijftien zijn, er schreeuwend weg willen."
| 'De wolken drijven licht over en laten het land en de mensen hieronder onverschillig achter, alsof weggaan geen enkele pijn of moeite kost. Hoe trager een wolk passeert, hoe schrijnender het besef dat zelfs in die slakkengang nog altijd meer beweging zit dan in die wereld hieronder, waar nooit iets van zijn plaats komt.' '[....] het zoveelste teken aan de wand dat deze uithoek niet de juiste plek is om tot bloei te komen [....]' (Uit 'De ent', Jannie Regnerus, 2010) |
Paspoort Oudebildtzijl
Aantal inwoners -1040.
Kroeg -1.
Leesgezelschap LUNB - Opgericht in 1792, drie secties van twaalf mannelijke leden. Komen een keer per jaar bijeen.
Muziekvereniging Excelsior -Opgericht in 1894, 31 leden. Repeteren iedere vrijdagavond in de Vrij Evangelische Kerk.
Streetdancegroep -Twee jaar geleden opgericht, 21 leden. Dansen iedere vrijdagmiddag in de zaal van Het Graauwe Paard.
Toneelvereniging Toi Toi Ouwe-Syl -in 1973 ontstaan vanuit muziekvereniging Crescendo (opgeheven), 23 leden. Donderdagavond wordt er in het Craauwe Paard gerepeteerd.
Bands -Onder meer de Feetwarmers, Mudbirds, To Go Lucky.
Stichting Slikwerk -28 leden. Een keer per jaar open atelierroute.
www.wadkunst.nl
www.slikwerk.nl
www.kirstenz.nl
www.renetweehuysen.nl
www.hetgraauwepaard.nl
www.toneeltje.nl
www.aerdenplaats.nl
www.bildtsdokumintasysintrum.nl
Voor foto's en filmpjes zie www.lc.nl/cultuurdorp >>
freed cultuur
