Theatermaker Willem Wassenaar verblijft afwisselend in Minnertsga en Berlijn, leeft met een Nieuw-Zeelandse partner en richt zijn blik nu op Oost-Europa. Een theaternomade.

KIRSTEN VAN SANTEN

Weggaan en weer thuiskomen. Een eindeloze reeks begroetingen en afscheidsscènes. Het is soms dramatisch, maar ook heilzaam. Het geeft inzicht. Het biedt vrijheid en geborgenheid – de gunstigste mix in het bestaan van een moderne nomade. Want dat is toch wat theatermaker Willem Wassenaar is, een nomade die van plek naar plek trekt, waar werk, theater en de liefde hem brengen.

De 34-jarige Wassenaar is een rijzige man. Een grote, vriendelijke reus met indringende ogen en een uitbundige stem. Ontwapenend. Aanwezig. Geestdriftig. Maar de beginjaren bij Frats, de Friese amateuropleiding voor theatermakers, liggen al lang achter hem. Dat zie je ook. Wassenaar is ernstig. Denkt na. Twijfelt. Zet vraagtekens bij dingen waar menigeen gemakkelijk aan voorbij gaat, zoals dat hele gebeuren rond Serious Request, is dat eigenlijk wel normaal? Waarom moet alles een ‘concept’ zijn? Waarom hangt in Nederland alles van marketing aan elkaar?

Het zal de Duitse invloed wel zijn, dat kritische denken. Wassenaar gedijt er goed in de hippe wijk Kreuzberg in Berlijn. Zijn partner, een diplomaat bij de Nieuw-Zeelandse ambassade, vond er een baan. En na wat omzwervingen heeft Wassenaar werk gevonden bij het fameuze Deutsches Theater. Hij maakte er een jongerenvoorstelling en is nu gevraagd voor een internationaal theaterproject dat hem in diverse Oost-Europese landen zal brengen.

Speels

"Duitsers kunnen moeilijk relativeren", ontdekte Wassenaar gaandeweg. "Ze laten in het theater vooral zien hoe zwaar het leven is. Nederlandse theatermakers gaan er meer van uit dat je niet alles zo serieus moet nemen, die hebben een meer speelse omgang met tekst." Hij verwijst naar Annemaaike Bakker, de Friese actrice en een goede bekende van hem, die aan het Stadtheater in Bremen is verbonden. "Zij is daar een hit. Ze heeft in al haar ongedwongenheid iets exotisch."

Het bevalt hem in Duitsland. "Ik ben nog nooit in een omgeving geweest waar theater zo serieus wordt genomen. Het is in Duitsland een centraal medium in de maatschappij. En het is allemaal hartstikke jong wat er in de zaal zit. Ze komen er echt wat halen." Bij het Deutsches Theater laat Wassenaar zien wat hij in Nieuw-Zeeland, waar hij bijna zeven jaar woonde en werkte, leerde. Hij volgde er de regieopleiding aan de toneelschool in Wellington, keer de tussendoor op verzoek van Jos Thie terug naar Nederland om op Oerol ‘Antigone’ uit te voeren, met Nieuw-Zeelandse acteurs, in de modder, op het wad.

"Ik heb veel aan de Maori-cultuur gehad. Ik ben er door gevormd. Hun vertelcultuur heeft een direct verband met theater maken. Het gaat erom wát je vertelt en hoe. Je ontmoet elkaar echt. Het is me niet om een formule of structuur te doen, maar vooral hoe ik mijn publiek meeneem op een reis. Hoe leid je je toeschouwers jouw wereld in? En hoe begeleid je ze erweer uit?" Warm blijven. Daar gaat het Wassenaar om en dat leerde hij down under. "Theater is niet cynisch. Cynisme is een ziekte in onze samenleving. Het gaat om een ontmoeting tussen publiek en een gezelschap. Je maakt samen iets mee dat je nergens anders kunt vinden. Dat bedoel ik met warmte; dat je met elkaar communiceert."

Overleven

"Ik ben er niet naar op zoek om politiek bezig te zijn in mijn theaterwerk. Het begint bij mij altijd vanuit een persoonlijke noodzakelijkheid, van mezelf of vanuit de groep. Hoe overleef ik? Die vraag wil ik beantwoord zien. Ik ben verliefd op de kracht die er in

mensen schuilt, op het authentieke, los van wat voor soort marketing dan ook. Theater heeft de taak om de oorsprong van de dingen te zoeken. Ik wil de kracht van kwetsbaarheid laten zien."

Hij geeft een voorbeeld. Voor een jeugdvoorstelling in Berlijn werkte ik samen met een heel klein, tenger meisje van dertien dat duidelijk anders was dan de rest van de groep. Ze sprak heel duidelijk, met moeilijke woorden. En ze werd gepest, vertelde ze, maar had dat op de een of andere manier geaccepteerd. Ze accepteerde dat ze anders in de wereld stond dan de rest. Dat vind ik een mooi perspectief. Anders-zijn geeft je de ruimte om dingen op een andere manier te beschouwen. Ik houd van de gekte die daar bij komt kijken."

Het is grappig hoeveel acteurs kunnen verschillen, zegt Wassenaar. Nieuw-Zeelandse acteurs beginnen vrij snel te spelen, te improviseren, rond te springen en te experimenteren – waardevrij, zonder terughoudendheid. Bij Duitse acteurs (Wassenaar was gastdocent aan de prestigieuze Berlijnse toneelschool Ernst Busch) gaat het er anders aan toe. Die zitten vast aan de tekst en vinden daar hun zekerheid in. Peinzend, zich over zijn kale hoofd aaiend: "Ik vind het geloof ik niet meer zo interessant om te laten zien wat ik weet, maar vooral wat ik niet weet. Ik wil door het formele heen breken en écht ontmoeten."

Herinneringen

Dat lukt Wassenaar ook in Duitsland. Vorig jaar maakte hij het theaterproject ‘2035’ waarin een aantal jongeren zich afvraagt hoe hun leven er in de toekomst uit zal zien. Het stuk ging in april in première en staat nog steeds op het programma, zoals dat bij een Stadtheater gaat. Het leverde hem de broodnodige aandacht op in een miljoenenstad, waar hij een grote onbekende is. Hij werd gevraagd voor een twee jaren durend project over de Eerste en Tweede Wereldoorlog. Met jongeren uit Berlijn, Krakau en Volgograd gaat hij een voorstelling maken over herinneringen. "Hoe herinneren jonge mensen zich de oorlog en waarom doen ze dat? Stel, je groeit op in Berlijn, maar je komt niet uit Europa, wat zegt de Tweede Wereldoorlog je dan? Daarover wil ik het hebben. Ik wil een groot thema klein uitwerken." In november 2015 moet het project in een voorstelling resulteren.

Tegelijk blijft Wassenaar zich betrokken voelen bij het thuisfront, bij Tryater. Zo assisteerde hij artistiek leider Ira Judkovskaja afgelopen jaar bij ‘In moaie jûn’. "Door al het reizen heb ik geleerd dat continu thuiskomen een hele goede basis is. Als je steeds in het buitenland zit, begin je je na een maand of drie af te vragen ‘Wat doe ik hier, wie ben ik, wie wil ik zijn?’ Ik kan daar van in de war raken. Maar als ik dan weer aankom op station Leeuwarden en door mijn ouders word meegenomen naar de boerderij in Minnertsga en we rijden over de polderweg, dan komt er een soort rust over me. Ik bedoel dit: er ontstaat een constante waardoor je met variabelen in je omgeving kunt omgaan."

Friesland trekt en zal dat blijven doen. "Er is zoiets leuks hier, in het noorden, namelijk de neiging van mensen om snel van de hak op de tak te springen, om van een heel zwaar onderwerp ineens naar een luchtig onderwerp te schakelen. Ineens: ‘Wil je nog een bakje koffie?’ Je kunt het hier over de grote levensvragen hebben en dan ineens, hopsa, over pragmatische dingen. Heerlijk vind ik dat." Wassenaar hoopt na zijn Duits-Poolse-Russische avontuur nog enige tijd als freelance theatermaker bezig te zijn, om zich vervolgens voor langere tijd ergens aan te verbinden. Het nomadisch bestaan is mooi, maar heeft grenzen. "Ik ken mezelf inmiddels: ik zou me kunnen binden, als ik maar genoeg houd van de mensen en het project dat ik doe."