Geskidenis fan 'e gemeente 't Bildt.

Een uijtland, gheheten Bil....

De gemeente 't Bildt wort formd deur 'n na 1505 indykt part fan 'e ouwe Middelsee, de see-êrm, die't in ouwe tiden Frysland ferdeelde in 'n Oastergo en Westergo. Dut indykte lând lait noord fan 'e ouwe seekering, die't fan Beetgummôln eerst noordoast, dan na 't oasten loopt om in 'e buurt fan Britsum op 'e froegere oastlike Middelseedyk út te kommen. De aanslibbing noord fan deuze seekering, die't om 1400 hine al 'n behoorlike opperflakte besloeg, had doe al de naam fan "Het Bildt", 't "anslibde".

Al froeg had men de waarde fan deuze lannen in 'e gaten. In 1398 had de Hollânse graaf Albrecht fan Beieren 'n infâl in Frysland deen en hierbij faste foet in 'e Súdwesthoek weten te krijen. Een fan syn metwerkers, Arend fan Egmond, Heer fan IJsselstein, worde deur 'e nije lândheer begiftigd met 't ailand Ameland, "benevens een uijtland, gheheten Bil", as frije heerlikhyd.
 
In 't jaar 1498 worde an hertog Albrecht fan Saksen 't beskermheerschap over Frysland ferliend, soks op ferzoek fan 'm stik of wat Frise edelen an 'e Dútse kaizer, Maximiliaan I. As beloaning foor bewezen diensten skonk de kaizer in 'n aparte giftbrief op 22 july 1498 de folle aigendom fan "dat nieuwe door opslijking aangewassen weide of bouwland ´t Groote Bild en ´t Kleine Bild" an 'e Saksise hertog die't 't daliks besichtigen gong en mete liet.
't Gong de hertog allike wel niet foor 'e wyn in Frysland. Syn belastingsmaatregels wekten 'n prot ferset en Hindrik, Albrechts seun, worde in 1500 deur 'e balsturige Frizen te Franeker belegerd. Albrecht waar de sitewasy al gau weer meester, maar hij gong doad op 12 septimber 1500 op 'e weromrais na huus. Syn baide seunen, George en Hindrik, kregen de Frise saken over, maar al gau had Hendrik d'r soa syn nocht fan dat'ie 'm in 1504 foorgoed weromtrok en bij ferdrag fan 30 maai 1505 't bestuur over Frysland an syn broer overliet. Tegaar hadden se nag wel inkele belangrike skinkingen deen út 't nag niet bedykte Bildt. 't Belangrikste waar wel:
 
Bij giftbrief fan 26 maart 1501 worde an 'e stâd Franeker fanwege hur moedig gedrag bij 't beleg, behalve frijdom fan aksijns foor in 'e stâd broude bieren en twee jaarmetten, 200 morgen lând op 't Bildt skonken, welke lannen - de Franeker lannen onder St.-Jabik - fandâg de dâg nag in besit fan Franekeradeel binne.
 
Na 'n prot onderhandelen worde in 1504 met de bediking fan 'e kweldergrônden begonnen. Hierfoor liet 'e hertog op 22 febrewary 1505 'n overeenkomst slútte met 4 Hollânse edelen, te weten Thomas Beukelaar en 'e gebroeders Jacob, Floris en Dirk fan Wyngaarden. In 'e loop fan 1505 waar 't werk klaar. Ok 't Oud Monnikebildt worde bedykt. De hertog had nau geregelde inkomsten fan 't Bildt, omdat'ie dreks na de inpoldering de grônd ferhuurd had an huurders. De meeste fan deuze boeren binne fat en seker Hollanders weest, wat 'e oorsprong is fan 'e Bildtse taal, die't nag altiten op 't Bildt praat wort.
Lâns de dyk, die't dreks na de bediking fan oast na west deur 't hele Bildt anlaid waar, ontstonnen 3 nedersettings, die't 'e beweuners noemden na de streek wer't se weg kwammen, te weten fan west na oast: Wyngaarden, Altoena en Kyfhoeck. 't Bildt worde kerklik as 13e dekanaat an Westergo toefoegd, wylst 't in 3 parochies ferdeeld worde, die't al gau hur aigen kerkys kregen, wijd an St. Jabik, St. Anna en O. L. Vrouwe.
In Frysland naderde 't eand fan 'e Saksise tiid. De hertog, eerst in striid wikkeld met 'e Grunningers, had nau de infallen fan 'e Geldersen te kearen en in 1514 waar'ie allenig nag baas in Luwt, Franeker en Harlingen. Derom ferkocht'ie Frysland "mit sambt der Beylde" foor 100.000 ggl. an 'e nije Heer fan 'e súdlike Nederlanden, Karel V.
In 1515 worde na de overdracht fan 't gebiet an Karel V 't bestuur over 't Bildt regeld. 't Kreeg 'n aigen rentmeester, die't ok grietman en dykgraaf waar. Deuze grietman most as rentmeester elk jaar rekening en ferantwoording ôflêge fan de inbeurde huursommen fan 'e lândbrúkkers an 'e rentmeester-generaal fan Frysland. Foor de huurders worden huurfoorwaarden faststeld ("foorwaarden fan inhuring"), die't na 'n seker tal jaren ôfliepen en dan hersien worden. In 't generaal worden de huurder verplicht tot onderhoud fan dyk en sluus, faarten, wegen, kerken en hur pastoors en algemene aarmen. Deuze foorwaarden binne ant in 't midden fan 'e 19e eeuw praktis deselde bleven.
Krekt as in andere plakken in Frysland ontston ok op 't Bildt om 1570 hine ferset teugen 't Spaanse bewind. Na de omwenteling worde 't Bildt as 30e grietenij opnommen in 'e Staten fan Frysland. 't Bildt waar fan Forstedomein nau Statedomein worren. De ferhouding fan 'e huurders tot 'e aigeners fan 'e landen, nau de Staten bleef deselde; de inhuringen hadden op deselde menier plak.
't Grôndgebied worde deur de anhouwende anslibbing hyltyd groater. 't "Buitenbildt" of Nij Bildt worde in 1600 bedykt en krekt as 't Oud Bildt ferhuurd. In 1637 worde, door de anhouwende geldnoad fan 'e Staten 't Nij Bildt, met parten fan 't Oud Bildt, an 'e huurders ferkocht. De nije aigners hoefden alleneg bij te dragen in 't onderhoud fan 'e dyk. De anwas foor de Nije Dyk, de Bildtpôllen, worde in 1715 indykt en deur de aigners fan 't Nije Bildt ferkocht in 1735.
In deuze snory begonnen de Staten ok te dinken an 't ferkopen fan 'e rest fan hur besittings op 't Bildt. 'n Op adfys fan Stadhouwer Willem V instelde kemmissie brocht rapport út op 'e Lânddâg en na 'n prot "consideratiën" worde tot 'e ferkoop besloaten op 12 maart 1751. In 'e koopakte worden 'e ferplichtings fan 'e - nou aigner worren - Bildtkers nag 's dúdlik omskreven. Alle Bildtplaatsen kregen nou 't folle stimrecht en 'e ferplichte bijdragen gongen nou over op 'e grôndaigners.
Ok de patriotten gongen 't Bildt niet foorbij en na't in 1795 de nije Staten sitting nommen hadden worde ok op 't Bildt 'n Previsjonele Municipaliteit installeerd, die't 'e taak fan 't ouwe Nedergerecht overnam. Rechtspraak en bestuur worden skaiden.
Deur 'n tal fan poerminne oogsten waren na 1813 'n prot Bildtplaatsen ferkocht an aigners bútten 't Bildt. Fooral deuze groep begon 'm starigan teugen de lasten, en dan fooral foor 't aarmenonderhoud te fersetten omdat dut op andere plakken de ferantwoordelijkhyd fan 't gemeentebestuur waar. doe't na adressen an 'e Gemeenteraad, Previnsjale Staten en sels an 'e koaning deuze dorpsbelastingen as ferouderd anmerkt waren, worden 3 gemeentelike aarmbesturen opricht die't 't aarmenonderhoud fan 'e folmachten overnommen (1859).
De saak had hiermet ôflopen weze kinnen - de omslagen worden nag altiten heven, maar nou alleen foor wegen, diken, faarten, brûgen, kerken en skoalen - en 'e foornaamste gryf, 't aarmenonderhoud waar nou opheven. Maar, omdat 'n part fan 'e dorpsinkomsten dos bestemd worde foor 't onderhoud fan aarmen, omdat dut as "subsidy" an 't gemeentebestuur overdroegen worde bleven 'n stik of wat aigners waigeren te betalen. Na't deuze saak foor 't gerechtshof te Luwt brocht waar, fiel 'e útspraak fan 't Hof ten gûnste fan 'e aigners út en de gemeente worde met 'n groate skuldenlast beladen. Sij worden ferplicht de betaalde omslagen over 'e jaren 1857-1863 an 'e lândaigners te restitueren. De deropfolgende onderhandelings met 'e Oud-Bildt-aigners liepen út in 't overnimmen fan 'e andere ferplichtings fan 'e aigners deur de gemeente; de oprichting fan 't waterskip "'t Oud Bildt" en 'e ôfskaiding fan 'e kerken in 'e gemeente. Hiermet verdwenen de dorpsbesturen en kreeg 't bestuur in 't Bildt syn bestuurlike struktuur fan fandaag de dâg.
De lêste begrînzing fan 'e gemeente dateert fan 1 jannewari 1984, doe't in 't raam fan 'e gemeentelike herindeling in Frysland 't dorpsgebied fan Minnertsga an 't grôndgebied fan 't Bildt toevoegd worde.