't Ferhaal met as titel 'Van haver tot gasolie' fan Doeke Klazes Oosterbaan út Stiens, eerder boer op 'e plaats Ouwe-Dyk 319 geeft 'n mooi tiidsbeeld fan wat d'r in de eerste dartig jaar na de Tweede Wereldoorlog in 'e klaaiboustreek fan Frysland feranderd is. Dut is de fierde ôflevering fan 'n bewerking fan 'e ferhandeling, ontliend an It Ark fan 'e AFRON en met de noadige adfizen fan seun en opfolger Klaas Oosterbaan. Wy ferfolge hier 't ferhaal fan Oosterbaan.

Klaas Dankert

In 'e forige drie ôfleverings binne in groate halen de feranderings sketst soa't die gronologys in die eerste dartig jaar na de Tweede Wereldoorlog op 't bedriif plakfonnen hewwe. Dan geeft Oosterbaan 'n skets fan de wizegings die't 'n meer gelaidelik ferloop had hewwe.

Deur 't dempen fan sloaten binne de stikken lând meer dan twee keer soa groat worren. De bedriifsgroatte waar in 1945 soa'n 60 ha ferdeeld in 42 perselen fan gemiddeld 1,43 ha per perseel. Eand 1976 is d'r soa'n 53 ha in gebrúk, ferdeeld in 17 perselen. Dat is dus gemiddeld 3,1 hectare. Deur 't dichten fan sloaten dus rúm 'n ferdubbeling.

Fan mingd bedriif naar alleen akkerbou.

In 1945 waar 't nag 'n mingd bedriif met 'n groate ferskaidenhyd an gewassen. Dartig jaar later is 't 'n bouplaats met 'n heel eenfoudig bouplan fan alleen irpels, wait, bieten en grassaad.

De bedriifsgebouwen hewwe 'n heel andere funksy kregen. D'r wort helendal gyn hooi, stroafruchten en flas meer opsloegen in 'e skuur. Deuze doet nou aigelik alleen dienst as opslag- en sorteerrúmte foor irpels. 't Koehús is feranderd in bewaarrúmte foor 't aigen poatgoed.

De peerden hewwe plak maakt foor trekkers en loanwerk. Transport en grôndbewerking worde in 1945 helendal deen met seuven peerden, met amper gebrúk fan 'e loanwerker of foerman, soa't men doedestiids nag saai. Dartig jaar later binne d'r helendal gyn peerden meer, maar twee trekkers. En d'r wort anmerkelik meer gebrúk maakt fan 't loanbedriif. De waitoogst befoorbeeld, die't froeger 'n prot manuren fan aigen mînsen froeg, wort nou helendal in loanwerk útfoerd.

Deur de meganisasy binne alle foor peerdetraksy brúkte werktugen ferfongen foor die foor trekkergebrúk of binne selsrijend worren. 't Overgroate part fan de froegere klainere werktugen en 't hândgereedskap is overboadig worren.

't Meganys of hândmatig wieden is foor 't groatste part ferfongen deur 't sproeien met ferskillende middels. 't Brúkken hierfan bij de bestriding fan sykten en plagen is in die jaren bot toenommen.

Maar niet alleen wat 't grôndgebrúk, gebouwen, infentaris en bedriifsfoering betreft hewwe groate feranderings plakfonnen. Ok de taak fan de bij 't bedriif betrokken mînsen feranderde in die eerste dartig jaar na de oorlog mînsens soafeul.

Feul minder mînsen

't Personeel op 'e plaats fan Oosterbaan beston in 1945 út soa'n acht faste en tydlik soms wel fyftyn tot twintig losse krachten. In 1976 binne der maar twee faste mînsen fan over plus alleen in 'e poat- en rooitiid tydlik 'n losse kracht. Maar ok de pesisy en 't werk fan de overbleven werknimmers is sterk feranderd. Deuze lând- of boere-erbaaiers, soa't se destiids betiteld worden en die't nou as agrarys metwerker deur 't leven gaan, mosten eertiids in 'n groat tal totaal ferskillende werksemheden in 't eerste plak beskikke over 'n groate handfaardighyd en derbij 'n goeie gesondhyd en 'n frij groate lichemskracht hewwe. Nou wort d'r fooral 'n rúmme technise kinnis fan en 't goed omgaan kinnen met trekkers en mesines froegen. En ten tweede belangstelling foor irpelsúvveren.

't Feule handwerk worde froeger 'n prot 'op akkoord' of as 'annommen werk' ferricht. Dat begon al met 't dunnen fan 'e biten en eandigde met 't rooien derfan. Sels 't flasroebelen in 'e winter worde nagal 's annommen. D'r worde dan anmerkelik meer ferdiend as in uurloan. De melker, die't deuze mooglikhyd niet had, had wel 'n wat hoger uurloan. De ekstra's die 'n faste erbaaier soa't gebrúklik waar naast syn loan had binne helendal ferdwenen. Dat wil niet sêge, dat men d'r op achterút gaan is. 't Ferlies fan deuze emoluminten wort rúmskoats kompenseerd deur de ferskillende soasjale foorsienings, die't in de jaren foor 1976 infoerd binne, soa as kynderbijslag, deurbetalen fan loan bij regenweer, bij feestdagen en bij fekânsy, fekânsybijslag, eventele útkering WW en na pinsjonering AOW en lândboupinsjoen.

'n Ander groat ferskil is de lingte fan 'e werkweek. Dartig jaar leden nag ses dagen in 'e week tien uren per dâg en in winters negen. Dus 60 en 54 uren in 'e week. De melker werkte nag een uur meer en had om de andere week een sundegdienst fan soa'n fier uren. Deuze kwam dus op 68 uren in 'e week. De losse erbaaiers hadden, foorsoafeer 't gyn annommen werk betrof, 'n uurloan foor alleen de werkte uren.

Utstappys

Starigan is de saterdeg helendal as gewoane werkdâg komme te ferfâlen. 't Begon met saterdegoverdâg 'n uur eerder na huus, doe útbraid tot de hele overdâg en nag later helendal frij op die dâg. Ok de werkte uren op 'n dâg worden starigan minder tot nou feertig uren in 'e week. Alleen in drokke perioaden wort d'r deur 't personeel nag wel 's een keer overuren maakt of op saterdeg werkt.

In de eerste naoorlogse jaren worde d'r elk jaar deur de boer een deurbetaalde frije dâg geven. 't Personeel gong dan, in 'e regel met 'e frôly, 'n dâg út toeren. Faak met peerd-en-wagen na Swartewegseand of soa en soms met de bus feerder fort. Dartig jaar later het 'n werknimmer recht op 'n frij groat tal fekânsy- en snipper-dagen, die't ok nag 's ferplicht deurbetaald worre maar wer't overhine ok nag 's 'n belangryk bedrag an fekânsygeld útbetaald worre mot, aldus Doeke K. Oosterbaan in syn ferslag.

Bij de eerste foto: Koalsaaddorse om 1947 hine

Bij de tweede foto: Perseneelsútstappy na Camperduin a. Zee 10-07-1935