Aan het einde van de negentiende eeuw kwamen de arbeiders die zich hadden verenigd in de vakbondsbeweging Broedertrouw op het Bildt in opstand tegen de boeren. De geschiedenis wordt berbeeld in de voorstelling Golf van Onrust, opgevoerd aan de rand van een blusvijver. "Wij motte dut fertellen blive".

tekst Elisabeth Post / foto's Catrinus van der Veen

Pauze en tijd voor een sigaretje. Er is net anderhalf uur geoefend en Boukje van der Meer-Dijkstra (72) puft even uit. Zweetdruppeltjes parelen over haar voorhoofd. Ze is een van de vijftig spelers en figuranten die meedoen aan het stuk Golf van Onrust dat vanavond in première gaat.

De ploeg is neergestreken aan de rand van de blusvijver achter de metaalfabriek van Meijer aan de Oude Bildtdijk in Sint Jacobiparochie. Op die plek, in het glooiende landschap, wordt de strijd van de landarbeiders tegen de oppermachtige boeren uitgebeeld. Zo’n honderd jaar geleden leefden de mensen op het Bildt in bittere armoede.

Broedertrouw

Eind vorige eeuw kwamen socialisten als Domela Nieuwenhuis en Pieter Jelles Troelstra op voor de arbeiders. Op het Bildt leidde dat in 1889 tot de oprichting van de vakbondsbeweging Broedertrouw. De leden wilden een beter loon en vroegen boeren om 12 cent in plaats van 8 cent per uur. Ze kwamen in opstand en legden het werk neer om de eis kracht bij te zetten. De rijke boeren wilden daar aanvankelijk niet aan meewerken.

"Dut is ‘n ferhaal fan hier. ‘t Is hier allegaar gebeurd", zegt Bauky Luinstra van de kommissie Westhoekbúttendyks. "Deuze ferhalen motte wij fertellen blive." Ze horen bij de bewoners van de Bildtse klei, vindt ze. De kommissie vroeg Simy Sevenster een verhaal te schrijven over Broedertrouw en de arbeidersopstand op de Oude Bildtdijk.

Infanterie

De infanterie, die ook komt opdraven in Golf van Onrust, kreeg indertijd orders de opstand aan de Oude Bildtdijk neer te slaan. Er kwamen honderd man, inclusief veldwachters en leden van de marechaussee. "Maar aigenlik waar hier niet soafeul an de hând. De erbaaiers laaien alleen maar ‘t werk del. Fan ongeregeldheden waar doe gyn sprake", zegt Luinstra.

Oudere bewoners van het Bildt weten uit overlevering hoe het vroeger was. De voorouders van Boukje van der Meer bijvoorbeeld hadden het niet breed. "Ik hew him nooit kinnen, maar ik hew wel feul ferhalen hoord over myn pake Dirk van Noord." Pake was landarbeider en verdiende slechts 8 cent per uur en kon beslist niet tegen onrecht.

In die tijd konden armlastigen op het Bildt bij de kerk aankloppen voor meer financiële ondersteuning. "Dat fon pake omkoperij. Dêr deed hij niet an met", zegt ze. Van der Meer trouwde later met een boer. Ze moet lachen. "At pake dat weten had. Maar doe’t ik boerin worde, waren dat fansels ândere tiden."

Stik fan de mienskip

Nan Westra (67) heugt zich de verhalen van haar pake en beppe ook. Zo werkte pake op het land, terwijl beppe diende op de boerderij. "En dan sat de boer wel ‘s an hur. Maar dêr saai se niks fan. Dat durde je niet, want dan konnen je fertrekke."

Regisseur Rense Rotsma heeft ervoor gekozen om de breedte van de blusvijver te gebruiken als speelveld. Er staan houten huisjes, we zien de woonkamer van de rijke boer en het café met toog en piano waar de leden van de Broedertrouw bijeen komen om plannen te beramen.

Iedereen die dat wilde, kon in het stuk meespelen. Ervaren toneelspeler of juist helemaal niet. "Ik haw it meisels net maklik makke", zegt Rotsma. Maar hij wilde niemand uitsluiten en iedereen een kans geven om mee te doen. "En sa is it in stik fan de mienskip fan hjir. Dat fyn ik it leukste om te dwaan. Sy ha it meimekoar makke, der tegearre oan wurke en mekoar útdage. Wy ha yn elts gefal mei ús allen in soad wille hân om it te meitsjen."

Uit die tijd?

De jongste speler is 10, de oudste 81 jaar. "Wij wouwen ok graag dat kines met doen souwen. Dat maakt soa’n foorstelling ’n stik levendiger", zegt Bauky Luinstra, die naar openbare basisschool ’t Fonnemint ging om kinderen warm te maken voor het stuk. Ze zou in de klassen tien minuten iets vertellen, maar het werd een soort geschiedenisles van een uur. Kinderen hingen aan haar lippen. "Mevrouw, komt u ook uit die tijd?, froegen se. Geweldich toch?"

Tjerk Bosje (81) is de oudste speler en een echte Bilkert, zegt hij. "Wat ok belangryk is, is dat d’r in dut stik in de Bildtse taal praat wort." Hij maakt zich zorgen. De taal sterft uit. Gelukkig komen spelers, vooral de jonge, geregeld aan hem vragen hoe een woord in het Bildts moet worden uitgesproken. "Guster froeg een wat ‘knapzak’ is. Dat is een peukel." Het is waarschijnlijk zijn laatste rol, hij is wel zo’n beetje uitgespeeld. "Ik bin doof en sit ândere speulers in ‘e weeg. Ik hew besloaten dat ‘t soa goed weest het. Dut is ‘n mooi stik om met ôf te slútten."

Golf van Onrust - Sint Jacobiparochie achter machinefabriek Meijer aan de Oude Bildtdijk.
Speeldata: 30 juni (première), 1, 2 en 3 juli.
Aanvang: 20.30 uur.
Kaarten via www.vanplan.nl