FAN DUTTEN EN DATTEN ÚT 'T LEVEN FAN THYS POLSTRA

 
 
   1 - Thys Polstra, 'n bekinde Bilkert
 
   2 - Hoe't Thys Polstra an syn kiosk op 'e Sylster pyp kwam
 
   3 - 'De Bildtfries' opricht
 
   4 - "De sûnde fan Haitse Holwerda."
 
   5 - 't Eerste teneelstik fan Thys Polstra
 
   6 - 'It lait net oan 'e oerfloed'
 
   7 - 'Segetocht deur de provînsy'
 
   8 - 'Soargen en Seine'
 
   9 - 'Dy't de wei wol witte'
 
   10 - 'Hij laai de grôndslag foor 't Kristlik Frys teneel'
 
   11 - 'Fan Finen en Readen'
 
   12 - 'Dyn Boarch', 'n stik naar 'n boek
 
   13 - "De frou fan Job"
 
   14 - "Aren út skelpen"
 
   15 - "Soa solide as Gratama"
 
   16 - 'Puberende' kines
 
   17 - 'Twee burrels foor elk'
 
   18 - De Slikwerker
 
   19 - De Slikwerker (vervolg)
 
   20 - 'De kop d'r foor'
 
   21 - Thys Polstra, bij eandsybeslút
 
 
 
 
 
 
           1 - Thys Polstra, 'n bekinde Bilkert  

 
Thys Polstra

Foor Even Bildts op radio Eenhoorn maak ik soa nou en dan 'n radiopetret fan 'n bekinde Bilkert. Soa hew ik al 's 'n útsinding had over Ys Andringa, de koöperasyman en 'beroemd' foorsitter fan 'e kaatsferening fan Sint-Anne. Timen Dykstra út Menaam, skriver fan 'Tussen Fliet en Swarte Haan' en andere fersys in 'e Bildtse Revú, het 'n heel uur fuld. Ok Jan en Josefien Kooistra út Sint-Jabik, de man fan SV Friesland, hew ik al 's 'n uur lang in 'e studio had. Soadoende liep ik al 'n hurtsy om met 't plan om 'n uur lang de persoan fan Thys Polstra fan 'e Syl te belichten.

Thys Polstra is sonder mis een fan 'e bekinde Bilkerts. Op 't Bildt sels met syn segarekiosk op 'e Pyp op 'e Syl. Maar ok feerderop in Frysland en feer der bútten as de drivende kracht achter de teneelploeg "De Bildtfriezen". En met de deur him skreven teneelstikken wort-y beskoud as grôndlêger fan 't Kristlik Frys Folksteneel na de oorlog. Terecht dat Thys Polstra opnom-

men is in "Van Aartsma tot Zwalua", bysondere persoanen út 'e Bildtse geskidenis fan Kees Kuiken.

Ik waar my al an 't inlezen om alfast 'n goed beeld fan deuze man te krijen en nou kin de útsinding fanwege de coronakrisis niet deurgaan. Dat plan gaat foorlopig dus efys op 'e plank. 't Soekprogramma Delpher fan 'e Koaninklike Bibletheek leverde sokke nijskierige informasy op dat ik dat met bijpassende illustrasys op 'facebook' setten hè. Gerard de Jong froeg my at ik die stikkys omwerke kon foor 'n sery in de Bildtse Post. Met instimming fan syn kines kinne jim de kommende weken dus fragminten over 't leven en 't werk fan Thys Polstra leze.

Thys Polstra, alias Jaap Byl fan Ouwesyl, is 27 febrewary 1905 geboren onder Nije-Syl (hoorde doe nag bij Hallum) en hij is 17 augustus overleden in Luwt. Hij waar de seun fan Thijs Polstra (1853-1938), gernier, en Maaike van Dijk (1865-1964). Fan beroep waar-y gernier an 't Wechy onder Ouwe-Syl (nou Van Albadaweg), later kioskhouwer, fersekeringsman en teneelskriver. Thijs Polstra troude 8 novimber 1928 met Klaaske Wassenaar (1905-1999). Se kregen fijf kines: Janke, Anna, Klaas, Thijs en Maaike.

 
 
 
 
           2 - Hoe't Thys Polstra an syn kiosk op 'e Sylster pyp kwam  

 

Thys Polstra waar 'n bekind persoan, niet alleen deur syn ferkining met syn houten poat maar fooral deur syn persoanlikhyd, fleurig en soasjaal. 'De kop d'r foor', waar syn motto. Polstra waar fooral ok bekind om syn kiosk op 'e pyp op 'e Syl. Hij saai der sels over: "In dut hokky hew ik 47 jaar fan myn leven deurbrocht, daags, maar soms ok 'n deel fan 'e nacht. Hier hew ik myn antekenings maakt, die't ik dan thús feerder útwerkte. Myn klanten en 'n groate skare frinden brochten my de stof an."

Thys Polstra kwam met syn frou Klaaske Wassenaarna hur trouwen eand jaren twintig fan 'e forige eeuw op 'n spultsy tussen Ouwe- en Nije-Syl te weunen. Hij kreeg TB in syn knie werdeur't syn been ôfset worre most. Op syn eenendartigste waar-y infalide en dat in de krisis fan 'e dartiger jaren. Boer blive kon niet meer. Hij raakte met syn húshouwing ôfhanklik fan de aarmfoogdij en de kerk. Later, doe't-y 't weer beter kreeg het-y de aarmfoogd in Sint-Anne syn skuld werom betaald.

De dorpsgemeenskap het d'r foor sorgd dat hij 'n prothese kreeg. En d'r kwam ok weer werk. Hij worde foor fytyn gulden in 'e week boekhouwer foor halve dagen bij foerazyhannel Wymenga. Maar hij wou graag wat meer ferdiene en soa kwam-y op 't idee 'n kiosk foor de ferkoop fan smokerij op 'e pyp te beginnen. 't Gemeentebestuur wou eerst

niet metwerke maar in 'e maaityd fan 1937 waar 't soafeer. Op 'e lêste dâg dat Poppinga burgemeester fan 't Bildt waar - hij waar benoemd in Sneek - sette hij syn handtekening onder de fergunning.

Na de oorlog wou Wymenga dat-y op 't bedriif kwam te werken. Dat sâg Polstra niet sitten en soa bleef alleen de kiosk over. Omstreeks 1950 kwam-y in 't fersekeringsfak telânde. Drieëntwintig jaar deed-y syn werk op 'e fyts met één trap-pedaal. Later kwam der 'n anpast autootsy. 't Waar niet altyd maklik. Hij het 'n kwart eeuw foor de OTOS werkt. Dernaast handelde-y wel in húzzen en prebearde ok met strykgeldskriven wat bij te ferdienen.

De kiosk kreeg in 'e loop fan 'e tiid 'n soasjale funksy foor Ouwe-Syl. 't Worde 't plak der't dorpsloi, boeren, strykgeldskrivers en irpelkooploi nander troffen. Reken maar dat d'r heel wat sterke ferhalen ferteld binne der in Polstra syn kiosk op 'e pyp!

 
 
 
 
           3 - 'De Bildtfries' opricht  

 

In 1945 waar de oorlog foorbij; ok op 'e Syl kwam 't gemeenskapsleven weer fersichys op gang. Op inisjatyf fan meester Kooistra en Tys Polstra worden d'r eand oktober-begin novimber twee bijeenkomsten in 'e Frij Evangelise Kerk houwen. Deur dorpsloi worde der 'n bont programma opfoerd. Wel dúzzend mînsen hewwe der och soa fan genoaten.

Maar 't most niet bij een keer blive, fonnen de inisjatyfnimmers. In 't Friesch Dagblad leze wy dat op 12 novimber 1945 de Krite Fryske Stúdzje- en Propaganda-koepel "De Bildtfries" opricht is. "De Bildtfries" wil de motor fan 't Fries/Bildtse kulturele leven in 't dorp weze. De krite waar ansloaten bij 't Kristlik Frysk Selskip.

De krite telde 102 leden en as bestuur worden meester Kooistra, L. Miedema en Jn. Bosje koazen. In 't Friesch Dagblad leze wy wat de plannen binne. "De krite is daliks bigoun himsels yn to dielen yn forskate wurkkommisjes, dy't elk op syn terrein har wurk meitsje sille fan: 1. de Fryske krante; 2. It Fryske Boek; 3. It Fryske Liet; 4. Frysk toaniel en foardragen; 5. De Fryske sport; 6. Doarps-propaganda en 7. Bûten-propaganda. Dan noch yn bigjinsel oprjochte in "Underrjocht Krite". It iene mei it oare hat goeie kânsen en in goed begjin om

hjirre mei it Biwegings-winterwurk útein to setten. Dat it slagje mei." Ambisy kin de Sylsters niet ontsaid worre!

De kemmissy foor 'Fries teneel en foordragen' wort meteen an 't werk set. Sij belove soa mooglik in 't lêst fan jannewary al 'De sûnde fan Hoitze Holwerda" op te foeren. En d'r is hard rippeteard want In 't Friesch Dagblad fan 26 jannewary 1946 ston de ankondiging fan "De Bildt-Fries" dat se op 5, 6 en 7 febrewary in 'e Griffemeerde Kerk in Ouwe-Syl "De sûnde fan Haitse Holwerda" speule sille. Kaarten kinne foorôf kocht worre foor f. 1,75 't stik + lasten. 'De kachel is oan!', staat onderan de adfertînsy.

Der sil fast en seker heel wat an foorôfgaan weze foor't dut stik in de Griffemeerde Kerk opfoerd worre mocht. In 't kafee waar fansels gyn opsy, maar 'n teneelstik in 'e kerk sil ok wel gefoelig laid hè. Ik dink dat 't gyn toefal is dat 't stik in 't programmaboeky ankondigd wort as "it petear 'De Sûnde fan Haitse Holwerda'". En 'e teneelbewerking fan Dr. Ype Poortinga, naar 'n roman fan Ulbe van Houten met 'e rollen fan 'e Bildte erbaaiers fertaald deur Hotze Buwalda wort ôfwisseld met singen fan 'n dubbelkwartet. 't Orgel speult 'Hear, ik fiel my skurf en skuldich'.

Nije week sille wy sien hoe't de opfoering in 'e Frise kranten ontfongen worde.

(Bij de foto: De Griffemeerde Kerk in Ouwe-Syl (Bron: Bildts Aigene))

 
 
 
 
           4 - "De sûnde fan Haitse Holwerda."  

 

Fleden week hè wy sien dat 'De Bildt-Fries' - de naam wort soms ferskillend skreven - begin febrewary 1946 't stik 'De sûnde fan Haitse Holwerda' in 'e Griffemeerde Kerk op 'e Syl opfoere sou. Der waar trouwens wel 't een en ander foorôfgaan an 'e keuze foor dut stik. Meester Kooistra, de oprichter fan de teneelferening, waar in de ogen fan Thys Polstra - en 'n prot Sylsters waren 't met 'm eens - tefeul 'n Frise deurdriver. Met 'e keus foor dut stik, werin't soawel Fries as Bildts praat wort, kon de kerk mooi in 't midden staan blive.

In de ankondiging fan 'De sûnde fan Haitse Holwerda' ston twee foorstellings maar d'r waar soafeul belangstelling dat de kerk drie avens ant 't lêste plak beset waar. En neffens resensint P. in 'e Leeuwarder Koerier souwen d'r nag wel 'n paar avens bijkomme "whant fan wech-en-de-wear swalkje de lju derhinne!"

Ok de ferslaggever fan 't Friesch Dagblad waar wakker te spreken over wat der op 'e planken brocht waar en - niet onbelangryk - "it publyk wie, tocht ús, wakker foldien". En de Ouwesylsters waren ok al froegen om 't stik in andere plakken op te foeren. Dat wie weet, meskyn motte se straks nag eanden 't 'oudlând' op. Dat is trouwens 'n goed ding, fynt 'e Leeuwarder Koerier, want dan foele se destemeer dat se bij de Friezen hore…

In baide kranten fâlt te lezen dat 't niet metfâlt om 't stik goed over 't foetlicht te bringen. Der sit soms 'n ferhipt klain bitsy aksy in, fooral in 'e eerste bedriven. In 'e Leeuwarder Koerier fynt P. dat de regisseur alles út syn ploechy boven haald het wat der in sat. En faker as een keer waren der "treflike mominten". De boer had wat ouwer en wat klainer fan foorkommen weze mâgen, maar syn houding en stim waren bêst te noemen. "De trije Biltker ûngetiders diene it uteraerd sa as gjin âldlanner it har ferbetterje koe; fral Hindrik Kuken makke dêr wat goeds fan". De boeremaid mocht der op 'e planken ok weze. De

boerin waar nag wat jong en 't boerefaintsy waar 'm helendal, sait P..

Baide kranten wize derop dat dut optreden 'n waagstik waar en ok wat nijs in Frysland. Folksteneel, mét goeie opmaak, teneelankleding en belichting, in 'e kerk, kin dat wel? Baide kranten binne wat dat angaat posityf. 't Had op 'e toeskouwers diepe indruk maakt. De honderden mînsen leefden stil met. "Allinne it oargelspyljen nei de ein fan it stik hie eerbiediger nei harke wurde moatten".

Neskierig is trouwens dat in 'e baide kranten heel ferskillend ankeken wort teugen 't fait dat d'r in 't stik ok bidden wort. De resensint in 't Friesch Dagblad het der syn bedinkings bij. Hij fynt dat 't stil bidden, dat twee keer in 't stik foorkomt, beter weglaten worre kinnen had. Dat kon sonder beswaar. At je dut fanút de saal siene krijje je efys 't gefoel, dat dat niet op 'e planken thúshoort, skriift-y.

Maar al met al waar 't 'n groate prestasy der't 'n prot mînsen fan genoaten hewwe. Dat der in 't stik soawel Fries as Bildts praat worde fiel wakker in 'e smaak. P. in Leeuwarder Koerier: "Wier, dêr op de Aldsyl is what goeds út 'e wei set. Op sa'n wize kin ús doarpslibben hecht en ryk makke wurde."

(Bij de foto: Krantefoto fan 'e opfoering fan 'De sûnde fan Haitze Holwerda')

 
 
 
 
           5 - 't Eerste teneelstik fan Thys Polstra  

 

Na 't sukses fan 'De sûnde fan Haitse Holwerda' hadden se op 'e Syl de smaak te pakken. Maar 't finen fan 'n nij geskikt teneelstik om te speulen gâf wel 'n probleem. 't Most 'n stik weze werin't de lokale sfeer en 't karakter fan 't Bildt tot útdrukking kwam. En - mînsens soa belangryk - 't most anslútte bij 't geestlik leven in rechtsinnige kring. Nou dan hoeve je niet lang te soeken want soa'n stik is der niet. Thys Polstra had 'n jaar eerder foor 't 60-jarig jubileum fan 'e Kristlike skoal in Ouwe-Syl 'n revú skreven en ok regisseerd. Dus worde hij fraagd om 'n nij teneelstik te skriven foor 'De Bildtfries' om te speulen.

Thys Polstra het deuze perioade útfoerig beskreven in syn levensferhaal. Hij skriift dat-y altyd al 'n prot interesse in 'e opkomst fan 'e sosjale beweging op 't Bildt had had. Dat kwam ok omdat d'r bij 'm thús, bij syn hait en mim an 'e keukentafel, faak over diskusjeerd worde. Hij begon d'r meer over te lezen. Syn eerste bron waren de gedinkskriften fan Pieter Jelles Troelstra. Fier delen - 'n hele kluif - maar in syn ogen 'n onmisbaar fonnemint. Ok ferdiepte hij 'm in de fisy fanút 'e kerk. Dan speule tema's as onrechtfaardighyd, opstandighyd en berusting.

Fanút syn aigen ôfkomst waar 't dúdlik dat 't stik betrekking hè most op 't boereleven fan soa'n fyftig jaar eerder. Hij brocht drie partijen tot leven: de liberale boer, die't 'n overheersende rol speulde, de erbaaier met 'n frome en berustende inslag

en 't opkommend soasjalisme, Marx in Dútsland en Domela Nieuwenhuis bij ôns. 't Waar 'm helder worren dat fanút drie streken in Nederland 't sosjalisme 'm ontplooid had: 't Bildt, Opsterland en Finsterwolde. "Drie gedeelten op het platteland waar een schrijnende armoede heerste, en de arbeidersbevolking geen werk en dus ook geen eten had. De mensen, die meenden vanuit het Bijbelsch evangelie te moeten leven, predikten berusting. Hij werd door zijn broodgevers uitgebuit maar hij zei: zo wil God het. De socialistische arbeider begon zich te verzetten. Dat gaf strijd."

"It lait net oan 'e oerfloed" waar de titel fan dut eerste teneelstik fan Thys Polstra, na de tekst Lucas 12 : 15. Hij waar 'm d'r fan bewust dat 't 'n behoorlik noedlik stik waar, dat-y skreven had. En teneeltechnys waar 't 'n gok, "want wat voor verstand had ik van toneel?" Hij lâs 't foor an 'e speulersploeg, "en ieder dacht er niet even goed over."

Een fan 'e speulsters waar Tjits Sipma-Piebenga. De rol fan boerin waar op hur toeskreven. Hur broer waar Jan Piebenga, hoofdredakteur fan 'e Luwter Krant. (Wy bin' 'm eerder teugenkommen as P. fan 'e Leeuwarder Koerier.) Die wou 't wel 's leze. Polstra: "Nou moet je het me direct eerlijk zeggen, als het pet is, dan duw ik het hier in de kachel". Doe't Piebenga 't lezen had liep-y 'n hurdsy in gedachten in 'e kamer om en doe saai-y dat 't teneeltechnys niet folmaakt waar, maar dat 't tema 'm út 't hart grepen waar, en dat-y d'rnaar útsâg dat 't opfoerd worre sou. "Het is een gedurfd, maar het is een eerlijk stuk. Ik garandeer jullie succes, maar het zal niet zonder moeilijkheden gaan."

(Bij de foto: Erbaaiersstriid op 't Bildt (illustrasy út Aldfaers Groun))

 
 
 
 
           6 - 'It lait net oan 'e oerfloed'  

 

Fleden week foorspelde Jan Piebenga al dat 't niet sonder moeilikheden gaan sou. Nou, dat hè se weten! Foor de dekôrs wisten se skilder Andrys van der Sloot te strikken. Ok de fergoeding foor regisseur Lammert Popma most op 't kleed komme. Der mosten se wel allegaar foor lappe, fyftig gulden de man! Doe't se 't allegaar foornander hadden stonnen se al driedúzzend gulden in 'e min.

En doe kwam de folgende teugenslag; de baide kerkeraden, soawel de Frij Evangelise as de Griffemeerde, waigerden de kerk beskikber te stellen. Goeie raad waar duur want de bovensaal in 't plaatslik kafee kon fansels niet. D'r worde besloaten 't Volksgebouw in Sint-Anne ôf te huren foor twee avens. De premjère waar op 11 maart 1947. In 'n paar groate adfertînsys worde ruchtberhyd geven an 't optreden. Der souwen bussen rije. Weer sat 't teugen want fanwege opdooi mochten de bussen niet rije. Maar der skrokken de mînsen út 't dorp niet foor werom; soa worde 't 'n úttocht fan lopende en fytsende belangstellenden. Baide avens sat 't Volksgebouw stampfol.

'It leit net oan 'e oerfloed' speult in 't jaar 1887 bij Nije-Syl, op 'e grîns fan 't Bildt en 't oudland. Durk is fyftig jaar erbaaier weest op 'e selde plaats bij Krelis Douwes. Syn seun Hindrik is der as faint en syn dochter Gryt as maid. Met deur de skuld fan de boer het Durk 'n ongeluk had en hij is niet meer soa flug. Dos sait-y hyltyd weer: "'k Bin altyd blij, dat ik offens weer beginne kin", ok al laat de boer 'm wel fernimme dat Durk aiglik niet meer syn weekloan fan ses gulden wirrig is.

Hindrik is 'n keer met syn maten naar 'n meeting weest, wer't Domela Nieuwenhuis syn nije ideeën ferkondigde. 't Sosjalisme wil der bij Hindrik wel in. Maar Durk hoort bij 't klaine koppeltsy Griffemeerden. Hij fynt 't syn plicht tefreden te wezen met wat God 'm

toepart en soa dinkt syn frou der ok over. 'It leit him ommers net oan 'e oerfloed'. Tsjeard, de seun fan 'e boer wort smoorferliefd op 'e fleurige Gryt. De boerin steekt der 'n stokky foor: "Jild moat dochs jild trouwe?"

Dan komme twee losse erbaaiers út 'e Westhoek, wer't Domela syn groatste anhang het, op 'e plaats. Dat draait út op heftige diskussys over de nije beweging. De liberale boer is der poer op teugen want 't raakt him in 'e beurs. Durk mot der ok niks fan hè omdat hij syn overtúging en syn rykdom in 'e bibel en de baide Westhoeksters, baide lid fan Broedertrouw, ferdedige fúlaindig de ideeën fan Domela. 'n Feekoopman weet te fertellen dat der boereplaatsen ôfbrând binne út frustrasy over de minne soasjale toestannen.

An 't eand fan 't stik geeft de boer - om 'e bazige boerin hur sin te geven - Durk, Hindrik en Gryt deen. Tsjeard ferlaat 'e plaats want hij kin dut onrecht niet langer ansien. Durk syn ouwe mim gaat dan na de plaats en wiist 'e boer en syn frou d'rop wat hur baide húshouwings dy fyftig jaar niet allegaar metnander metmaakt hè. Ok sij haalt de bibelspreuk 'It lait him net oan 'e oerfloed' an. Teugen deuze mînsen, dy't tefreden binne omdat se in hur aarmoed dos soa ryk binne, het de boer útainlik gyn ferweer.

(Bij de foto: De plaats bij Nije-Syl der't 't stik 'm ôfspeult)

 
 
 
 
           7 - 'Segetocht deur de provînsy'  

 

Fleden week sâgen wy dat 't eerste stik fan Thys Polstra twee keer 'n stampfol Volksgebouw trok. De korrespondint fan De Heerenveensche Koerier meldt fan de premjère: "We zagen nog nimmer in ons dorp de pers zo ruim vertegenwoordigd in een bijeenkomst als deze. Ook waren B. en W. aanwezig. Hieruit mag zeker geconstateerd worden, dat er nogal hoge verwachtingen gekoesterd werden. Of deze ook in vervulling zijn gegaan?" Thys Polstra sels waar och soa tefreden. In syn herinnerings leze wy: "Het was een erg goede vertolking, en het Fries en het Bildts deden het weer uitstekend. Daarbij kregen we uitstekende recensies, vooral van de Leeuwarder Courant en de Heerenveense Koerier."

Wy pakke eerst de Luwter Krant fan 18 maart 1947 der maar 's bij. D'r staat 'n útgebraid ferslag in fan Jan Piebenga onder de kop: '"De Bildtfries" brengt een spel van sociaal en geestlijk conflict'. Hij fertelt allereerst dat der op 't Bildt 'n paar Frise kriten binne die't 'n 'opgewekte' en spontane aksy ontplooie. Een derfan is 'de Bildtfries', die't forig jaar 'n sekere naam maakte met ferskaidene opfoerings fan 'De sûnde fan Haitze Holwerda'. 't Kon niet âns as dat just dut stik deuze speulers bysonder goed laai. As waar 't stik spesjaal foor hur skreven, aldus P.

Soa'n stik beston maar een fan en dêrom waagde Thys Polstra 'm an 't skriven fan 'n teneelstik. Foor 'n beginner maakte hij 't 'm niet maklik. Hij liet syn persoanen wussele met 't soasjale en geestlike konflikt, soa't dat eand negentiende eeuw in de tiid fan opkommend soasjalisme en Doleänsybeweging op 't Bildt sterk speulde. 't Stik fan

Polstra grypt och soa hoog, té hoog, fynt P. Maar dat nimt niet weg dat 't ok geweldige ferdiensten besit. De sfeer is heel goed tekend, de skerpe typering en de flotte dialoog ferdient bewondering. De speulers waren hest allegaar natuurtalinten, 'ongecultiveerd', maar onder laiding fan Lammert Popma losweekt en deur 't stik sels inspireerd. Der worde foortreflik spel leverd dat soms de amateurprestasy feer te boven gong. Nou dat konnen Polstra en syn ploeg maar in 'e bús steke!

't Worde 't begin fan - in Polstra syn aigen woorden - 'n segetocht deur de prevînsy. 't Tweede plak der't se speulden waar Morra: 'Twee avonden volle kerk en alles slaagde prima'. Doe mosten se na Burgum, drie avens achternander. Doe't se dochten dat se alles regeld hadden met de feestkemmissy saiden dy: "nou komt 'e kerkeraad nag". En die waren taai. Gelukkig sat d'r 'n foorútstrevend hoofd fan 'e Kristlike skoal in 'e kerkeraad en soa kregen se de saak d'rdeur. De kerk sat alle keren hest helendal fol. 'n Prot mînsen der konnen hur de beroerde omstandigheden fan soa'n fyftig jaar leden nag goed in 't sin bringe.

In 'e seumer fan 1947 foerde 'De Bildtfries' 't stik in ferskillende plakken in 'e open lucht op. Gelukkig waar 't 'n mooie seumer. Polstra herinnert 'm nag levendig 'n optreden in 'e Westereen met tweedúzzend toeskouwers op planken over pakken stroa. Mînsen der staan bekind as 'n opfliegend folky, de reäksys út 't publyk waren dan ok prachtig. Doe't in 't stik de ouwe kromme erbaaier Durk teugen syn boer op alles saai: "Goed boer, seker boer", spatte 'n Woudman na foren en riep Sipma toe: "Slach him foar syn harses, âld sûch!". En doe't na ôfloop een fan ôns jonge speulers 'n leuk maisy fersiere wou, kreeg hij 'n pak op syn donder….

(Bij de foto: Jan Tjittes Piebenga, hoofdredakteur fan de Leeuwarder Courant (1945-1965))

 
 
 
 
           8 - 'Soargen en Seine'  

 

Fleden week lâzen wy dat de ploeg fan 'e 'Bildtfries' na de premjère fan 'It leit net oan 'e oerfloed' in 't Volksgebouw in Sint-Anne - tegaar met 't sangploechy soa'n fytien man/frou - gau 's met dat stik fort weest is. Sterke drank waar d'r in die tiid nag niet soafeul en dat waar neffens Thys Polstra mar goed ok. Hij waar 'm d'r goed fan bewust dat 'n prot teneelgeselskappen der kapot an gongen. Dat se na ôfloop 'n burrel dronken, kon 'm niks skele. Maar eerders wou-y 't beslist niet lije. "En se wisten dat ik op dut punt niet 'n maklike waar".

In 1948 waar 't fyftig jaar leden dat Wilhelmina kroand waar tot koningin. Toegelyk droeg sij de kroan over an hur enige dochter Juliana. Thys Polstra skreef foor die gelegenhyd 'n revú in 't Fries met as titel 'Soargen en Seine'. Syn friend Fedde Dijkstra, later griffemeerd predikant, holp 'm derbij. De bekinde komponist Jan Slofstra skreef der musyk bij. Thys Polstra herinnerde 'm later nag dat hij d'r 'n dikke drie weken over deen had. Omdat hij thús 'n drokke húshouwing had mocht-y in 'e foorkamer fan de pastory fan 'e Frij Evangelise gemeente sitte te skriven; de doomny waar met syn gesin op fekânsy. Neffens de Luwter Krant had Polstra bij 't skriven fan de revú goed in 'e gaten, dat - nag maar 'n paar jaar na die ferskrikkelike oorlog - de tiden d'r niet na waren om útbundig feest te fieren. Derom had-y 'n eenfoudig stik sonder sebeare symboalise foorstellings maar met gewoan mînslik reälisme bedocht, dat krekt genog gefoel en humor in 'm het om de mînsen met te nimmen.

In plak fan 'n saaie histoarise ferbeelding fan de fyftig jaar dat Wilhelmina koaningin weest waar had Polstra 'n handige oplossing fonnen. 't Erbaaiersstel Pier en Tet trouwe op 'e dâg foorôfgaand an de inhuldiging fan de jonge koaningin. At Pier en Tet nander 't ja-woord geve slút de koaningin 'n ferbond met 't folk. Erbaaie, stride en bidde, sait Tet hur hait, dêr komt 't op an at men frij man weze sille: at Pier fan erbaaier frij man worre wil

en at 't Nederlânse folk frij blive wil in aigen lând. Pier en Tet fiere fansels alle jubilea lyk op met de koaningin. Alle sorgen die't Nederland overfâle soa as mobilsisasy, krisis, oorlog geve ok sorgen in 'e húshouwing fan Pier en Tet. Maar d'r binne ok gelukkige mominten, faak at je se niet ferwachte. 't Stik slút ôf bij de gouden brulloft fan Pier en Tet en 't ôftreden fan koaningin Wilhelmina.

Ok al ston 't sin fan de meeste mînsen niet na feestfieren, dos worden op 'n prot plakken plannen maakt om stil te staan bij 't gouden kroaningsjubileum fan Wilhelmina. Ok 't Friesch Dagblad riep dertoe op. "Ommers 'Viert Uw Vierdagen' is in 'gevleugeld' wurd fan dr. Kuyper en men wol as fansels sokke jubileumdagen hwat dwaen. Nou stiet it sa, dat feest-hâlden ús net botte leit - dat kinne oaren as kristenminsken meastentiids folle better. It sâlt fan it Kristendom is noch net trochsipere sa't moat, yn ús feestelik wurk", stelde 'Prikke' in syn bespreking fan de útgave 'Soargen en Seine'.

't Waar de bedoeling dat de revú alleen in 'e feestweek opfoerd worre sou maar d'r waar soafeul belangstelling foor, dat d'r 'n boeky fan útgeven worde. Op sestig plakken in Frysland en bij de kriten om ferens worde dat ferkocht en opfoerd. En de makers houden d'r ok nag 'n paar sinten an over…

(Bij de foto: Juliana, Wilhelmina en Bernhard na de inhuldiging op 't balkon.)

 
 
 
 
           9 - 'Dy't de wei wol witte'  

 

Dut is Polstra syn tweede teneelstik. Met 't eerste "It leit net oan 'e oerfloed" het 't geselskap "De Bildtfries" 'n prot sukses had. Dut nije stik beleefde syn premjère as anfulling op 'n konsert fan 'n seleksy út de Kristlike muzykferenings út Burgum, Luwt en Búttenpost op 't groate teneel fan de Harmony in Luwt. In 'n adfertînsy in 'e Luwter Krant fan 24 febrewary 1950 wort 't ankondigd as: 1e Opvoering van het nieuwe positief Chr, toneelstuk van Th. Polstra "DY'T DE WEI WOL WITTE" door het gezelschap "DE BILDTFRIES".

De Luwter merkt op dat Polstra syn eerste stik niet útgeven is en dat fynt hij spitig want nou konnen alleen de Bildtfriezen 't speule. En dat nou d'r in Kristlike kringen feul meer met teneel 'pield' wort en d'r foor dat doel niet feul geskikte Frise teneelliteratuur te finen is. Dat is dan ok de reden dat in alle kranten de komst fan dut nije stik - dat wél útgeven is - toejuigd wort ok al levere se wel de noadige kretyk op inhoud en spel.

Tiny Mulder, sjoernalist bij 't Friesch Dagblad het Polstra froegen wat hij met 't skriven fan dut stik geoogd het. Hij het hur ferteld dat-y fooral prebeard het 'n teneelstik te skriven dat 'm d'rfoor lient om speuld te worren in orthodoks- kristlike kringen. 't Blykt hyltyd weer dat men dér ok teneel sien wil. En dan motte der neffens Polstra wel stikken komme die't bij dat publyk passe. Maar 'n inkelde teneelskriver het 'm der aan waagd, meestal in 't Hollâns. Thys Polstra het 't sels al prebeard in 'It leit net oan de oerfloed'. In dut nij stik is hij evenwel 'n nij pâd opgaan en prebeard kristlik teneel te skriven dat ok in syn probleemstelling alles te maken het met de kristlike levensfragen.

Nou dat lêste kinne je wel sêge! 't Draait in 'Dy't de wei wol witte' om môlner Atsma. Hij is ouderling en hij noemt 'm sels graag pâdwizer foor de gemeente. Maar d'r deugt helendal niks an deuze man. Hij het 't och soa met 'm sels troffen. Fan sonde, berou, nederighyd of overgave wil-y helendal niks wete. Syn plak in 't hek betekent foor him alleen maar 'n machtpesisy. Syn dochter gunt-y niet an 'n erbaaiersjonge, hij jaagt die jonge de kerk út. Bij 't plakferhuren in 'e kerk wil-y niet dat 'n ouwe erbaaier 'n gaadlik plak toewezen krijt. Kortom, Atsma is elleen maar in naam kristen en sorgt d'r ok nag 's foor dat anderen hur fan 'e kerk ôfkere. Tiny Mulder: 'Fjouwer bedriuwen lang hâldt er syn ein fêst en as de gerdinen foar de lêste kear ticht geane, is er jit Atsma, de bline paedwizer, dy't sels de wei net wit om't er net hoeder wêze wol'.

Krekt as Tiny Mulder fynt de ferslaggever in 'e Luwter Krant dat der te min 'nuance' in de karaktertekenings sit. De teneelfiguren binne te swart-wit. Neffens him het de speuler, die't de rol fan Atsma had, ok niet recht weten wat-y d'r met an most. 'Mei forheftich praten en drokke meneuvels is de rol fansels net ôf; yn 't lêstoan waerd it hwat better. Wy hiene leaver hwat mear ynderlike wrakseling by Atsma sjoen of hie him oars hwat fyn-ynleiner makke, hwat mear it type fan in farizeër. De oare rollen tsjinnen allegearre min ofte mear om Atsma syn swart ynderlik bleat to lizzen. Hwat dat oangiet, wiene inkelden to "wyt". To moralisearjend'. Piter Pineholle, de súttelder en ouwe Wypkje, de 'bolkoerrinster' sorgden gelukkig foor de 'vrolijke noot'.

De resensint in 'e Luwter Krant konkludeert: "Né. wy slane Polstra's earste stik heger oan as ditte. Bitsjut dit, dat hy der better mar mei ophalde kin? Bileaven net, it giet mei fallen en opstean en fierders is it wurk fan Polstra paedsljochtsjen. It is to hoopjen, dat er mei gauwens hwat help fan oare skriuwers kriget. Foarbylden op it gebiet fan it Christlik folkstoaniel hat er net, allinne op toanieltechnysk gebiet kin er fan de oaren hwat leare."

(Bij de foto: De Harmonie, Luwt)

 
 
 
 
           10 - 'Hij laai de grôndslag foor 't Kristlik Frys teneel'  

 

"Men zou zich kunnen afvragen, waarom juist in Friesland de grondslag kon worden gelegd voor een christelijk toneel, en waarom juist in dat gewest een initiatief kon slagen, dat nergens elders in ons land werd genomen: het volkstoneel een christelijke inslag te geven. Wie het antwoord op die vraag wil vinden dient zich een oordeel te vormen over de positie, die het volkstoneel in Friesland inneemt. Hij zal dan tot de conclusie komen dat hetgeen elders ontspanning zonder meer is, hier een stuk volkscultuur werd, zéér nauw verbonden aan het volksleven." Soa begint 'n lovend artikel over 't werk fan Thys Polstra in Trouw fan 27 febrewary 1950. In deuze ôflevering wille wy de nijskierigste stikken út dut artikel met jim dele.

Konstateerd wort dat de sfeer, werin 't Frise teneel de lêste halve eeuw bloeide - faak op sundegaven met 't tradisjonele bal na - tot gefolg had dat 't kristlike folksdeel niks hè most fan alles dat met teneel of foordracht te maken had. Dós foelde men ok sels behoefte an infulling fan 'e feestlike bijeenkomsten in aigen kring. "Teneel" mocht 't niet hite; dat deed te feul dinken an 't lossinnige fernaak op 'e dânsavens. "Tableau" of "samenspraak" …. dat kon d'r op deur. 't Gehalte fan deuze 'samenspraken' waar niet hoog. In hur stive taal, hur houterige dialoog, hur souteloaze humor en onwize ferkleedpartijen sloegen se niet an op 'e Frise dorpen. Gyn wonder, dat men soa nou en dan al 's 'n eenaktertsy fan Schuitmaker op 'n jongelingsfeest op 't programma smokkelde. 't Waar ommers de ferdienste fan Y.C. Schuitmaker, 'de Frise Herman Heijermans', die't met syn betere teneelwerk 't gemoed fan de Frizen wist te raken.

't Sukses dat "De Bildtfries" drekt na de oorlog overal te beurt fiel maakte dúdlik dat d'r in kerklike fermiddens ferlet waar fan ferantwoord Kristlik Fries folksteneel. Thys Polstra út Ouwe-Syl begreep dat syn geloofsgenoaten niet satten te wachten op 't teneel dat in 'e Frise herbergen op 'e bovensalen fertoand worde maar dat d'r wél wat in 't plak komme most fan de karakterloaze foordrachten of samenspraken. Om in die behoefte te foorsien

skreef hij "It leit net oan de oerfloed, 'n stik, dat 1 febrewari in Luwt al foor de dartigste keer opfoerd is. Trouw: "Men noemt het "christelijk toneel". Hij die meent hieronder iets te moeten verstaan, dat heel geschikt is voor wie van zoete koek met suiker houden, zal bij het kennismaken met het werk van Polstra tot heel andere gedachten komen."

"It leit net oan de oerfloed" en ok "Dy't de wei wol witte, Polstra's tweede stik, dat ok al weer zes keer speuld is, binne neffens de skriver skreven út 'n gemoed, dat sterk bewogen is deur heel feul onrechtfaardige toestanden en de schynhailighyd in en bútten de kerk. De stikken speule op 't Bildt, 't Noord-Westlike part fan Frysland, en fooral "It leit net oan de oerfloed" hekelt de toestanden, soa't die der inkelde tientallen jaren leden waren; de ferhouding koaning-dienaar tussen boer en erbaaider, de útbútting fan 'e "mindere man".

Polstra's werk is fan 'n heel ander soort as bijfoorbeeld dat fan Fedde Schurer. 't Het gyn literère pretinsys; 't is folksteneel. De speulers, die't 't 'n stikminnig jaren leden foor 't eerst op 'e planken brochten, formen metnander 't geselskap "De Bilt-Friezen". "Zij trekken door heel Friesland om zo de beste propagandisten te zijn voor de gedachte, dat goed christelijk toneel niet alleen mogelijk is, maar ook - en in de eerste plaats in dienst van het Evangelie - een prachtige taak te vervullen heeft!" Ant soafeer 't artikel in Trouw.

(Bij de foto: Thys Polstra, skriver fan Kristlik Frys Folksteneel.)

 
 
 
 
           11 - 'Fan Finen en Readen'  

 

Op 28 febrewary 1951, de dâg na Thys Polstra syn sesenfeertigste jareg, speulde de 'Bildtfries' in Luwt 'n nij stik fan 'm, "It skaei fan âlde Durk". Dut is 'n ferfolg op syn eerste stik "It leit net oan 'e oerfloed". 't Speult nou in 'e tiid fan 'e folgende generasy. Polstra het later ferklaard dat-y dut syn bêste stik fon.

"It Skaei fan âlde Durk" is 'n historys stik. dat speult in 'e roerige tachtiger jaren fan 'e forige eeuw. 't Plak fan handeling is de boereplaats op Nije-Syl. der 't froeger de femily Post boerkte en die 't nou in 'e folksmônd de "pretplaats" hyt. 't Ferhaal geeft 'n beeld fan 'e soasjale toestanden op 't Bildt, in 't besonder op 't boerebedriif.

In de Luwter Krant is A.V. wakker op 't skik met dut nije stik. Hij skriift: 'Ek nou wer falt jin de earlikens op, hwermei't de skriuwer bisocht hat in byld to jaen fan de njoggentiger jierren út de foarige ieu. In tiid fan greate foroaringen op mannich terrein, net yn it minst op it politike en it sociael-ekonomyske. De skriuwer hat him ek nou hoede foar it wyt-swart skema, hy suggerearret folle mear as dat er op it toaniel bringt, gjin eagenblik stiet it lykwols yn 'e kiif hokker slde er keazen hat. Hy is de man fan ds. A. S. Talma. de "fine" socialist.'

Op Pinkstermaandeg fan dat jaar wort "It skaei fan âld Durk" in Salen Skaaf in Luwt op 'e planken brocht foor 't Kristlik Frysk Selskip. In De Heerenveense Koerier doet 'n sekere F.S. derfan ferslag. 't Kin niet âns as dat hier de bekinde dichter Fedde Schurer achter beskúl gaat. Hij waar in die tiid hoofdredakteur fan deuze krant en dieselde seumer anlaiding foor 'n "feldslag" op 't Saailând, jim wete

wel: Knappelfreed. 't Is fansels neskierig te weten wat deuze man d'r over te fertellen had.

Schurer skriift dat 't stik in 1890 speult, tidens de stakings op 't Bildt die't de 'koppelarbeid' tot inset het. Durk, de hoofdpersoan út Polstra syn eerste stik sâg wel 't onrecht maar stelde der tefredenhyd en berusting teugenover. Bij syn kines is dat âns. Syn seun Hindrik is anargist worren en at hij bij de staking fan 't hiem stuurd wort foorsiet-y op illigale wize in syn onderhoud. Dochter Gryt is troud met Tseard, de seun fan boer Krelis Douwes, en deuze twee wike op hur aigen menier fan hur forige generasy ôf. Sij erkinne 't recht fan de erbaaiers en soeke 'n redelike en mînslike oplossing, niet in klassestriid, maar in rechtfaardighyd en overlêg. "It stik soe útlein wurde kinne as in tsjûgenis foar 'morele herbewapening', in Fryske 'Good Road'."

Maar Schurer fynt dat 't derfoor weer tefeul de aktualiteit fan 'e tiid mist. 't Behannelt 'n stik histoary. De toestand is niet meer soa at 't hier tekend wort. Dos is d'r 'n stik aktualiteit in bewaard, omdat 't konflikt tussen erbaaier en ondernimmer ok met 't ferdwinen fan de koppelarbeid en de dwongen winkelnering nag niet oplost is. "Dy actualiteit preau men út de wize, dêr't de harkers op meilibben yn dit yn gâns opsichten treflik stik folkstoaniel. Dat de petearen heal om heal Frysk en Bildtsk binne forsterket de realistyske yndruk fan it gehiel. De tipen wiene goed op 'e planken set, Osinga bijgelyks, de conservative Bildtboer, in modelfiguer. It is hjir de âld-liberale skôging, dy't destiids foar master opsloech, dy't kristendom en soasialisme like fûl hatet. ("read en fyn kleuret byelkoar") en krekt sa slim it grou hat op Talma as op Domela en op Piter Jelles."

Dat ferklaart meteen de kop boven 't artikel fan Fedde Schurer: "Fan Finen en Readen".

(Bij de foto: Fedde Schurer.)

 
 
 
 
           12 - 'Dyn Boarch', 'n stik naar 'n boek  

 

Fleden week hadden wy 't over "It Skaei fan âlde Durk", dat op die plaats bij Nije-Syl speult, an 't Búttendyks Wechy. Dat waar foor Thys Polstra 'n fertroude omgeving, ommers der waar-y opgroeid. Foor syn folgende stik, dat novimber 1953 in Salen Skaaf foor 't eerst deur 'n ploeg út Pniël's Jeugdsintrale út Húzzum speuld worde, had Polstra 'n heel ander pâd koazen. Dut stik "Dyn Boarch" waar baseerd op 'e roman "Swart mar leaflik" fan Watse Cuperus. Maar 't speult wél weer dicht bij huus, an 'e seedyk bij Blije.

De ferskillende kranten, die't 'n ferslag over deuze eerste opfoering ôfdrukten waren allegaar benijd hoe't Thys Polstra 't der deuze keer ôfbrocht had. Want ja, 'n teneelstik skrive naar 'n roman dat is noedlik werk. 'n Roman en 'n teneelstik binne nou een keer heel ferskillende formen om 'n ferhaal te fertellen. Baide hè se hur aigen methoaden en wat bij 't ene wel kin is bij 't andere niet mooglik. En dan bestrykt 't ferhaal ok nag 's gâns 'n tiidrek, fan ruugweg 1870 ant tussen de baide wereldoorlogen. Polstra het der wakker met ompankoekt, hij het der soa'n anderhalf jaar met an 'e gang weest. 't Kin niet âns as dat 't frij wat fragmintarys ferteld wort. Maar de ferskillende kranten fine dat 't 'm knap slaagd is. Soa leze wy in 'e Luwter Krant: "Der moat sein wurde, dat it him goed slagge is toaniel neffens dizze roman to meitsjen. Soks is in lokwinsk wurdich."

'n Andere resensint fynt dat om 't stik op syn waarde skatte te kinnen, men aiglik eerst 't boek fan Cuperus leze motten hè. 't Is 't ferhaal fan Greate Jantsje, die't "Swart en leaflik" is. Fan bútten ruug, 'n núvveren een en 'n wilden, kynd fan hur hait: Swarte Gelf fan 'e seedyk. Maar in hur binnenste huust 'n groat hart en 'n ferlet om wat foor 'n ander te doen, op welke menier dan ok. Cuperus tekent in 't boek met groat inlevingsfermogen de seedyksters en in elk hoofdstik hore je as 't ware de see bulderen achter de dyk….. "En foaral ditte: Cuperus tekenet gjin komike sitewaesjes, mar in stik libben, dat ynbannich en droechwei foar it each derhinne giet. De humor sit seryn en dat makket de aroma fan it boek sa seldsum". Bring dat maar 's over op 't teneel. Syn konklússy: Polstra het met syn "De Boarch" 'n stik met 'n prot mooglikheden geven, maar alleen de bêste speulers sille die der helendal úthale kinne.

't Ferhaal fan Cuperus het Polstra knap folgd. 't Begint met 'n beeld fan 'e húshouwing der't Jantsje in opgroeid is. Hait Gelf, mim Kike en 'e fier groate jonges. Hait en mim geve hur baide wat met fan hur aigen aard. 't Ruge en 't goeie, maar foor 't oog fan 't eerste 't meest. Na 't hur broers 't huus út binne en min en hait baide doad binne staat se alleen, niet een om op werom te fâlen. Alleen Tibben-om, die't hur de bibel kinnen leerd het, komt te help at 't knypt. Se komt de tiid deur as los erbaaier in weer en wyn op 't lând. En bij springtij út 't noordwesten is se an 'e dyk te finen in 'e hoop dat d'r wat anspoelt.

'n Deurwaarder prebeart hur út 't huus fan hur ouweloi te krijen maar die nimt met 'e steert tussen de benen de koierlatten. Met hur húsbaas Bauke Ruerds het se heel wat te stellen. En dan mot se hur buurman Sake ok nag fan 't liif houwe. At se al na de fyftig loopt trout se met Klaes Ryptstra fan Ouwe Laai, 'n eenfoudig erbaaiersman met fijf kines en weedner na't-y syn darde wiif ok al ferloren het. 't Jongste maisy hyt ok Jantsje; derom wort se fan dan ôf 'Greate Jantsje' noemd. Op 't lêst komt ok nag Hindrik, 'n annommen jonky in 't spul. At se niet wil dat Hindrik na skoal gaat fliigt se "Bolle Holle", de regint fan 't

aarmhuus an. Derfoor mot se 'n maand sitte en dan driigt se hur Hindrik te ferliezen. Gelukkig komt Tibben-om krekt oppetiid. Hij sil soalang borg staan foor Hindrik en 'm in 'e huus nimme. "Foar dij kin ik gjin boarch sizze fanke, mar lokkich, dér is in Oaren Ien foar kommen. Dy kaam foar de dochter fan Kike en foar dy fan Gelf!"

'n Andere resensint fynt dat om 't stik op syn waarde skatte te kinnen, men aiglik eerst 't boek fan Cuperus leze motten hè. 't Is 't ferhaal fan Greate Jantsje, die't "Swart en leaflik" is. Fan bútten ruug, 'n núvveren een en 'n wilden, kynd fan hur hait: Swarte Gelf fan 'e seedyk. Maar in hur binnenste huust 'n groat hart en 'n ferlet om wat foor 'n ander te doen, op welke menier dan ok. Cuperus tekent in 't boek met groat inlevingsfermogen de seedyksters en in elk hoofdstik hore je as 't ware de see bulderen achter de dyk….. "En foaral ditte: Cuperus tekenet gjin komike sitewaesjes, mar in stik libben, dat ynbannich en droechwei foar it each derhinne giet. De humor sit seryn en dat makket de aroma fan it boek sa seldsum". Bring dat maar 's over op 't teneel. Syn konklússy: Polstra het met syn "De Boarch" 'n stik met 'n prot mooglikheden geven, maar alleen de bêste speulers sille die der helendal úthale kinne.

't Ferhaal fan Cuperus het Polstra knap folgd. 't Begint met 'n beeld fan 'e húshouwing der't Jantsje in opgroeid is. Hait Gelf, mim Kike en 'e fier groate jonges. Hait en mim geve hur baide wat met fan hur aigen aard. 't Ruge en 't goeie, maar foor 't oog fan 't eerste 't meest. Na 't hur broers 't huus út binne en min en hait baide doad binne staat se alleen, niet een om op werom te fâlen. Alleen Tibben-om, die't hur de bibel kinnen leerd het, komt te help at 't knypt. Se komt de tiid deur as los erbaaier in weer en wyn op 't lând. En bij springtij út 't noordwesten is se an 'e dyk te finen in 'e hoop dat d'r wat anspoelt.

'n Deurwaarder prebeart hur út 't huus fan hur ouweloi te krijen maar die nimt met 'e steert tussen de benen de koierlatten. Met hur húsbaas Bauke Ruerds het se heel wat te stellen. En dan mot se hur buurman Sake ok nag fan 't liif houwe. At se al na de fyftig loopt trout se met Klaes Ryptstra fan Ouwe Laai, 'n eenfoudig erbaaiersman met fijf kines en weedner na't-y syn darde wiif ok al ferloren het. 't Jongste maisy hyt ok Jantsje; derom wort se fan dan ôf 'Greate Jantsje' noemd. Op 't lêst komt ok nag Hindrik, 'n annommen jonky in 't spul. At se niet wil dat Hindrik na skoal gaat fliigt se "Bolle Holle", de regint fan 't aarmhuus an. Derfoor mot se 'n maand sitte en dan driigt se hur Hindrik te ferliezen. Gelukkig komt Tibben-om krekt oppetiid. Hij sil soalang borg staan foor Hindrik en 'm in 'e huus nimme. "Foar dij kin ik gjin boarch sizze fanke, mar lokkich, dér is in Oaren Ien foar kommen. Dy kaam foar de dochter fan Kike en foar dy fan Gelf!"

(Bij de foto: Watse Cuperus)

 
 
 
 
           13 - "De frou fan Job"  

 

In novimber 1953 fiert 't Friesch Dagblad hur 50-jarig jubileum. Thys Polstra waar froegen foor deuze gelegenhyd 'n nij teneelstik te skriven. Dat is "Doe't wy yn tinten wennen" worren, 'n twee-akter over de skoalstriid om 1900 hine. Na't 't stik op 'e jubileumfiering sels in premjère gaan waar is 't Friesch Dagblad de hele prevînsy deurgaan om hur lezers op te soeken en elke keer mochten de speulers fan de Bildtfriezen hur kinnen toane. En 't toernee worde ôfsloaten met 'n daverende slotaven, ok weer in de Harmonie.

't Gegeven fan "Doe't wy yn tinten wennen" is eenfoudig. 'n Bildtboer, Bouma raakt deur brând syn plaats met syn hele hewwen en houwen kwyt. De rintmeester, die't deur de maid - neffens 't spreekwoord spreke klaine kines en "eenfoudige" mînsen de waarhyd - met de naam "bloedsuger" betiteld wort, wil sels nag beslag lêge op 't bêdegoed en 'e paar stoelen die't rêden binne. Later doet bliken dat de lândheer de boel behoorlik fersekerd had.

Dan komt de lândheer, de jonker, sels en hij wil Bouma d'r wel weer bovenop helpe maar dan mot-y 't geld fansels wel met rinte werom betale en dan mot-y niet langer geld fergrieme om syn kines na de fine skoal gaan te laten. Se kinne ommers fergees na de openbare? Dat waigert Bouma planút, maar je fernimme dat-y 't d'r och soa swaar met het. Wylst-y d'r nag met ompakt komt 'e boerin op 't teneel. "As wie se de frou fan Job út 'e mûle stapt!" 't Is de lêste aven foor't se definityf bekaid geve motte. Se begrypt niet werom't hur man niet toegeeft. Ok de dochter fan Bouma praat op hur hait in dat-y maar toegeve mot en de kines na de openbare skoal sture mot. Maar hij hout hoek.

En kyk, dieselde aven nag komt de jonker 't hiem op en sait as 'n echte liberaal: "Ik wol it rûm sjen en ik kin ek noch wol wurdearring hawwe foar jo stive Fryske kop". Om sien te

laten "dat d'r fan in minske ek noch wol wat goeds útgean kin" het-y besloaten om de boer dos te helpen.

In de ankondiging fan de slotaven fan dut jubileumtoernee wort fansels ok stilstaan bij 't optreden fan de Bildtfriezen met hur stik "Doe't wy yn tinten wennen". 't Sil op 'e slotaven foor de seuventigste keer opfoerd worre. 't Friesch Dagblad feronderstelt dat nag nooit 'n stik deur soafeul Friezen sien is, behalve mooglik 'n inkeld openluchtspel. "En die overgrote belangstelling is zeer verblijdend. Niet alleen omdat de schrijver en de spelers het waard zijn. ….. Maar veel en veel meer omdat dit stuk een getuigenis is. Het spreekt ons van trouw en gehoorzaamheid en zegen, van offer en strijd. Wat altijd in het leven van Gods kinderen strijd en beproeving zal geven, is hier in de geschiedenis van de schoolstrijd in Friesland uitgebeeld." D'r wort weromsien op avens werop de spanning in 'e saal te foelen waar. Soms reageerden de toeskouwers met interrupsys en applaus. D'r waar ferskil tussen de streken wer't de befolking risserveerd bliift en úterlik onbewogen en 'e andere offens sait, dat "it tige skoan foldien´ het, en die andere plakken wer't midden onder 't stik 'n lude frouwestim sait: "Mar sa wienen se sprekend! Och man, hâld op!" D'r wort said, dat d'r sels 'n stel is dat hur troudâg een dâg ferset het omdat se sels en hur femily die jubileumaven niet misse wouen.

Sels in 'e lannelike kranten worde met waardering over de prestasy fan Polstra en 'e speulers fan de Bildtfriezen skreven: "Bewondering moet men hebben voor wat schrijver én speler (H. Sipma) van de rol van Bouma, de Bildt-boer, hebben gemaakt." En in 'n andere krant: "Van de spelers, de dames G. Sipma, G. Siebenga-Zuidema en de heren J. Catrinus, H. Sipma, W. Tool en K. Toering droeg vooral mej. G. Sipma als de boerin een groot deel van het stuk. Zij vond daarin een partner in de heer Sipma, die met veel verve een Bildtse boer speelde, strak, gelovig en uitkomst verwachtend."

(Bij de foto: Hendrik Sipma, die't 'n hoofdrol speulde)

 
 
 
 
           14 - "Aren út skelpen"  

 

In 1955 had 't Bildt 450 jaar bestaan. Dat waar fansels reden groat feest te fieren. Burgemeester Klok maakte 'n jaar eerder bekind dat 't eand juny of begin july fijf dagen feest weze sou. In Sint-Anne souwen drie groate loadsen - wat wy nou de groene loadsen noeme - bekikber weze. Op 't programma stonnen onder meer 'n historise optocht, agrarise demonstrasys, muzyk en sang en nag feul meer. Ok waar al begonnen an 'n historise revú. Frou Afke Brouwer-de Beer, frou Jantsy van Dyk-Prosé en Thys Polstra waren froegen deuze revú te skriven.

12 July waar 't dan soa feer. Met 'n bysondere raadsfergadering en 'n plechtige herdinkings-dienst in 'e Van Harenskerk worde de feestweek ôftrapt. Avens waar de premjère fan de revú "Aren út skelpen" in 'e irpelloads fan Maison Martin van Dijk. In acht tafrelen worden bysondere episoaden út de geskidenis fan dut 'plakky grônd fan krap achtdúzzend morgen' útbeeld. Soa kwammen de bediking, de trouwerij fan Rembrandt en Saskia, 's Prinsen Jagermeester Hoite Peisel, de Frânse tiid, de waterfloed fan 1825, 'n Froubuurtster jonge (Waling Dykstra), 'n Rare Koridon naar 'r ferhaal fan Walingom en de koppelbaas út 'e tachtiger jaren fan de negentiende eeuw foorbij.

In drie fan die tafrelen kwam ok 'n doomny foor. Dat leverde 'n wekenlange diskussy en instuurde stikken op. Sommigen fonnen 't spotten met 'e bibel en 't geloof, anderen waren fan mening dat 't 'n reële weergave waar fan hoe't in froegere tiden Gods woord ferkondigd worde.

De Luwter Krant waar fooral enthoesjast over de eandsène. Wilens de spreekster deklameerde: "Myn Bildt, dou bist 'n hoorn fol overfloed, dou bist 'n keuninkryk" stapte út 'n groate hoorn of skelp 'n groat tal jonge maisys, die't de produkten toanden fan dut rike stikky grônd. "Het was 'n schouwspel, dat het oog streelde, gelijk trouwens heel deze revue." Feerder is d'r fansels wel wat an te merken (feul dialoog, wainig aksy) op 'n foorstelling as deuze dat deur soafeul krachten, 'n 110 man, speuld worre mot. De hele gemeenskap komt d'r an te pas, wat toe te juichen fâlt, behalve foor de regisseur die't met 'n bonte ferskaidenhyd fan - meest ongeoefende - krachten komt te sitten, soa fâlt te lezen.

En ergens âns: "De revue viel bij de zeshonderd aanwezigen in goede aarde. De revue wordt immers in hun eigen, aparte taaltje gespeeld. Daarenboven sit er in deze revue voldoende Bildtse humor, om de toeschouwers een avond te amuseren. Niet zelden klonk de gulle lach van de Bildtkers, wanneer er gekruide geestigheden werden gebezigd op de planken." My dinkt, de organisatoren mochten bêst tefreden weze. Frijdegavens, op 'e slotaven en d'r satten nou soa'n 1400 toeskouwers in 'e loads, worde 't ok weer 'n eklatant sukses. Burgemeester Klok kon fertelle dat ruugweg 5300 mînsen de revú sien hadden.

De skrivers, frou Brouwer-de Beer en Th. Polstra kregen elk 'n wandbôrd fan Makkumer aardewerk met 't Bildtse wapen en de jaartallen 1505 en 1955 anboaden. Apart, want d'r waren dos drie persoanen die't an 'e revue metskreven hadden? 'n Paar dagen later ston d'r 'n instuurd stik in de krant met 'e folgende inhoud: "Achte Biltkers, Na't mij fan ferskillende kanten froegen is, werom ik niet erkind bin as skryfster fan 'In rare Koridon', kin ik jim zegge dat de fout hersteld is. De feestkommissy het hier bij mij weest en het syn fout erkind en 't wandbord anboaden. Ik waar fan plan om 't te waigeren, maar na 't ik hoorde, wou dan Thys Polstra sines ok niet hè. En dat most al, omreden hij de eerste is, die't 't ferdiend het. Derom alleen hew ik 't annommen. De kommissy docht dat ik dit niet allenig daan had, dit waar fout, want gynéén het mij holpen…… Ik wil Thys Polstra bedanke dat hij soa spontaan foor mij in de bres sprong." Dos wel wat 'n sneu slot fan soa'n suksesfolle revú "Aren út skelpen".

Bij de foto: 't Wandbôrd dat de skrivers anboaden kregen.

 
 
 
 
           15 - "Soa solide as Gratama"  

 

Dat stik "Doe't wy yn tinten wennen", dat met soafeul sukses opfoerd worde bij 't jubileumtoernee fan 't Friesch Dagblad waar noadgedwongen an 'e korte kant omdat 't speuld worre most op al die lezersavens na de pauze. Want foor de pauze kwam 'n - soms drege - spreker an 't woord en worde muzyk speuld of 'n film draaid. Deur d'r nag twee bedriven an fast te skriven het Thys Polstra d'r 'n avenfullend stik fan maakt. Dat hite nou: "It wûndere lieauwe fan boer Bouma".

Wy wete nag, dat de lândheer - de jonker - syn huurboer Bouma, die't deur brând syn plaats kwyt raakt waar, gyn help biede wou at-y syn kines niet fan 'e kristlike skoal ôfhaalde. Dat waar ommers geldfergriemen omdat se fergees na de openbare konnen. Dat gong in teugen 't prinsipe fan Bouma en hij waigerde ok al stonnen syn frou en syn dochter d'r nag soa op an om toe te geven. An 't eand fan 't tweede bedriif kon hij dos op 'e plaats blive omdat de jonker sien late wou dat niet alleen God genadig weze kin, maar hij ok. Bouma kon geld opnimme bij de bekinde bank fan Gratema in Luwt.

Hoe gaat 't nou feerder? In 't darde bedriif gaat die bank over de kop en binne de rollen omdraaid. Bouma het 'e foeten weer onder 't gat, maar de jonker mot 'n gefoelige feer late en de wrede rintmeester, die't foor de jonker kroop en Bouma delwâde, ferliest alles. Oppenij blykt, dat Bouma en syn frou 'n eand útnander staan. Sij mân graag pronke met 't aardse besit en hur man geeft 't liever an 'e skoal, de kerk en de sinding.

Polstra en de speulers fan "De Bildtfriezen" waren d'r neffens de kranteferslagen in slaagd in dut "ienfâldich kristlik karakterstik" de ferskillende rollen naast de noadige diep-

gang ok 'n porsy humor met te geven. 't Publyk fermaakte 'm dan ok bêst; d'r worde geregeld hartlik om lacht. "De rintmaster en de moalkeapman waerden troch ien en deslde spiler ek goed, mar mei wat oerdriuwing, nei foaren brocht. Binammen hy is der mandelich oan, dat it publyk by dit oars wol earnstige stik mear lake as gûld hat". 't Bildts fan boer Bouma gâf 'n ekstra aksint an dut stik dat om 1900 hine speulde.

Hoe sat dat nou met die Gratama bank? Sont 1835 is op 't adres Tweebaksmarkt 41 't "Kassierskantoor" fan Andries Gratama festigd. Later wort de saak overdroegen an syn twee seunen Tjepke en Gajus. Hoewel de bank fan de Gratama's nooit echt een groate omfang beraikt, krijt 't bedriif wel 'n goeie naam: betrouber en soalide. Dat levert hur in Frysland sels 'n gesegde op: "Soa solide as Gratama!" Tot op 12 april 1904 twee regeltsys in 'e Luwter Krant 'n skokgolf feroorsaakten. "De firma Gebroeders Gratama, kassier alhier, heeft zich verplicht gezien hare betalingen te staken. Het kantoor is vanaf hedenmorgen gesloten". De broers sels waren midden in 'e nacht in blindeerde koetsen de stâd úflucht.

Ytzen K. Tamminga, die't onder 't pseudonym "Poarteboer" elke week in 't blâd fan 'e Frise C.B.T.B. 'n faste rubryk had, haalde na 't sien fan 't stik fan Polstra de folgende herinnerings op. 't Beeld fan die frijdegoffen in april staat 'm nag skerp foor de geest. Hij waar met de erbaaier bij de "Zwette" an 't modderrijen doe't de knecht, die't 'n koe na de met brocht had, met de koffy bij hur kwam. "In de luwte fan de aardkarbak vertelde de knecht het in de oude stad gehoorde nieuws van het staken der betalingen door Gratama. "Ik vreesde het wel", zei Klaas, de arbeider. "De boer heeft mij al gewaarschuwd. Maar mijn geld zit, evenals dat van hemzelf tot mei vast. Die apen. Nu tegen mei laten ze de boel springen, want nu hebben ze het meeste geld te pakken. Ik ben 1000 gulden kwijt. Als ik even later met een lege kar bij hem kom, krijg ik de vraag: 'Wist ek hoefolle jim heit bij Gratama hie? Ik tocht net fan safolle, want sjoch, hij hat my altyd oanret net alles op ien plak to bringen'."

Bij de foto: De jonker en 'e rintmeester, twee kostelike figuren in 'It wûndere lieauwe fan boer Bouma'.

 
 
 
 
           16 - 'Puberende' kines  

 

't Waar al hest tradisy dat 't "Friesch Dagblad" in dorp en stâd kontaktavens organiseerde, der't 'n teneelstik opfoerd worde. En 't waar ok al hest tradisy dat dat teneelstik skreven worde deur Thys Polstra en dat "De Bildtfries" 't speulde. Baide fynt resensint A.J.W. in 't Friesch Dagblad fan 10 jannewary 1958 'n goeie tradisy. "It kristlik deiblêd ommers wol graech hwat oars en hwat mear bringe as in slochtwei stikje toaniel en wat dat oanbelanget hawwe it deiblêd en Polstra inoar wol foun. Dat hat ek justerjoun wer bliken dien yn Dokkum dêr't de earste opfiering jown is fan Polstra's nijste stik: 'De húshâlding fan Húsman'".

Ok dut nijste stik gong d'r bij A.J.W. weer in as 'n preek in 'n ouderling. De groate saal fan 't Bolwerk waar helendal útferkocht en 't publyk het 't deuze aven wel soa na 't sin had, dat se 't der allegaar - "gjin ien útsûndere" - over eens waren: "it wie in moaije joun". Niet alle kranten waren soa út 'e skroeven as 't Friesch Dagblad. "Polstra's Húshâlding' ís wat al to simpel", kopte de Luwter Krant. Polstra is der niet met eens: "Wy prate safolle oer problemen, mar yn wêzen is der mar ien probleem: ús stelle ûnder 't Wurd fan Kristus."

In 'e húshouwing fan Húsman - hait en mim eenfoudige mînsen en trou na de kerk - hewwe de seun en dochter meer belangstelling foor sport en rock en roll-platen. Dat geeft fansels geregeld konflikten an 'e keukentafel. Mim sit d'r wakker over in maar hait Húsman tilt d'r niet al te swaar an: "'t gaat wel weer over, ju". En dat komt út: de seun kiest in 't lêste bedriif foor de eerste pakesêger 'n bibelse naam.

't Jaar derop het Polstra 'n stik foor 't lustrum toernee fan 't Friesch Dagblad skreven dat baseerd is op 'n waargebeurde geskidenis. Fan 1849 ant 1888 waar doomny Sebald Justinus Rutgers 'n allom waardeerd foorganger in 'e Herformde Kerk in Hallum. Sintraal in 't teneelstik staat de jongste dochter Frederika. 't Stik hyt dan ok "Juffer Frederika". In 't Friesch Dagblad leze wy dat Frederika met hur suster Agathe heel wat sosjaal en kerklik werk deen het. Sij waren heel aktyf in 't fereningsleven en se waren wat dat betreft hur tiid feer foorút.

Frederika waar fan de twee de meest inisjatyfrykste. Soa is sij de oprichtster weest fan de eerste sundegskoal in Frysland in 1870. Sij song op de sundegskoal - dat waar heel ongewoan in die tiid - met 'e kines deur hur sels maakte fersys in 't Frys. Soa het Frederika as dochter fan 'n Grunninger doomnysgesin sels 'n bijdrage leverd an 'e Frise letterkunde. De last die't op hur skouders laid worde as direktise fan 'n diakonessehuus in Luwt kon se niet an. Útfanhuus bij hur broer Herman, predikant in Pesse bij Hoogeveen, kwam se weer tot rust. Op een fan hur raizen liep se 'n sekere Isaäc van der Wey út Sneek, 'n heerskap met sterke Marxistise simpatyen, teugen 't liif. Se raakte helendal fan 'm in 'e besnijing, fansels teugen 't sin fan hur femily. De twee fluchtten naar Amerika. Hoe't 't hur dêr fergaan is fertelt 't ferhaal niet maar na 'n jaar ston Frederika weer foor de deur fan 'e pastory in Hallum, sonder man maar mét kynd.

't Friesch Dagblad is - fansels - weer lovend over 't stik en 't spel fan de Bildtfriezen. "In apart wurd fan lof oan it adres fan mefr. Miedema-Keizer, dy't sa treflik Frederika útbylde hat." De meeste andere kranten binne 'n stik minder enthoesjast. "Hwat in mooglikheden om jin in ynsjoch to jaan yn it libben fan doe en dêr, dizze minsken en de omstannichheden der't hja yn libben! Hoe't elk syn leauwe of oertsjûging bewraksele en der mei wraksele, wy hawwe der niks fan murken."

Ik mot al nag even 'n misser rechtsette. Feertien dagen leden had ik 't over de revú bij 't 450-jarig bestaan fan 't Bildt in 'e loads fan Maison Martin van Dijk. Klaas Oosterbaan (hij speulde sels een fan de jonges in 't tafereel over Hoite Peizel) wiisde my d'rop dat deuze loads niet op 't plak fan 'e groene loadsen ston maar 'n eand oastliker, ongefeer wer't later 't kantoor fan 'e weuningstichting waar. Soa siene je maar hoe't je onthoud je ferifele kin.

Bij de foto: Op 't teneel f.l.n.r.: ds. Rutgers, Frederika, Isaäc v.d. Wey en frou Rutgers

 
 
 
 
           17 - 'Twee burrels foor elk'  

 

'Kiosk Ouwe syl 1937-1977. Saterdeg 21 maai sil 't 40 jaar leden weze, dat ik as handikapte, gelegenhyd kreeg om myn aigen kost te ferdienen', soa ston te lezen in 'n adfertînsy fan Thys Polstra in 'e Frise kranten. Hij waar d'r nag altyd blij om en dat wou-y 'n bitsy feestlik fiere. 'Elk die't saterdeg komt, krijt twee burrels (at 't fol wort fóór de deur opdrinke).

En 't worden ok wel 's drie of fier, sâg de sjoernalist die't 'n stikky over dut jubileum optikte. 't Waar de hele dâg 'n kommen en gaan fan kunde die't de aigner fan 'e sigarekiosk op 'e Pyp op 'e Syl filesitere wou. Dorpsgenoat Sybe Bosje waar as een fan 'e eersten presint. Gerrit Grond, ober in 'e onderoffisiersmess fan 'e Luwter Flygbasis, skonk de glassys fol. En doe't ok Hendrik Andrys Sipma, Klaas van der Wal, Douwe Schat en de 85-jarige oud-bakker Dirk Lont út 't Servotel in Drachten, bekind fan syn filosofise gedichten in 'e Bergumer en Drachtster Courant, arriveerden, waren de ferhalen over froegen niet meer fan 'e lucht. "Hier is wat ôfeameld en binne heel wat 'fiten' bedocht", fersucht Sijbe Bosje. Overal in 't dorp waren de flaggen útstoken en 'n ploechy had sels de kiosk fersierd. Thys Polstra: "'t Is krekt as met 'n ouwe man die't na de Beuckelaer mot. Hij mot eerst 'n nij pak hè."

Fansels worden d'r herinnerings ophaald hoe't 't allegaar begonnen waar. Thys Polstra begon in 'e jaren twintig as boer op 't spultsy fan syn hait op Nije-Syl. Hij kreeg TB in syn knie werdeur't syn been ôfset worre most. Op syn 31e waar-y invalide. 't Waar ok nag 's krisis en hij worde met syn húshouwen ôfhanklik fan 'e aarmfoogdij en 'e kerk. Polstra waar d'r nag altyd groats op, dat hij later, doe't-y 't beter kreeg, syn hele skuld werom betaald had. "Aarmfoogd Sierd Dijkstra waar d'r stil

fan: 't Is my nag nooit gebeurd, dat een my werombetaalt." Om naast syn baan foor halve dagen as boekhouwer bij foerazyhandel Wymenga nag wat meer te ferdienen kwam hij op 't idee om 'n kiosk foor de ferkoop fan rokerij te beginnen. 't Gemeentebestuur fan 't Bildt wou eerst niet metwerke maar in 'e maaityd fan 1937 ston de kiosk der úteandlik toch.

't Waar deuze jaren trouwens wel 'n tiid fan feestlike gebeurtenissen. Een jaar later, 8 novimber 1978 waren Thys Polstra en Klaaske Wassenaar fyftig jaar troud. In 't gebou achter de Frije Evangelise kerk waar d'r gelegenhyd hur de hând te drukken. Feertyn dagen later ston de bedankadfertînsy in 'e krant met de toefoeging: "Lúster 's even: is d'r ok een fan 'e manly die't na de resepsy 'n ferkeerde jas metnommen het? Frôly, wille jim 's even in 'e kast kike?"

Dieselde Frije Evangelise Gemeente had 't jaar derfoor 't honderdjarig bestaan fierd. Thys Polstra had 'n belangryk andeel in 'e festiviteiten ter gelegenhyd fan deuze heuglike gebeurtenis fan 'syn' kerk. Op 'e groate feestaven haalde hij foor 'n bomfolle kerk in onferfalst Bildts jeugdherinnerings op. En in 'Ons Orgaan' fan 'e Bond fan Frije Evangelise Gemeenten had 'n historise skets staan ter gelegenhyd fan dut eeuwfeest. Derin skriift Polstra dat de oorsprong fan 'e kerklike gemeenskap in Ouwe Laai te finen is. Dat waar in die jaren 'n dorpy met krotten an 'n modderdyk en erbarmelike soasjale toestanden.

Elk weekeand kwammen alle swervers en bedelaars út 'e omgeving naar Ouwe Laai om de paar sinten die't se bijnander skarreld hadden dêr te ferteren. De drie bakkers en tien kroegen hadden der 'n ryk bestaan. Ouwe Laai hytte niet foor niks 't 'Sodom fan 't Noorden'. Evangelist Maatje begon met bijeenkomsten in 'n bakkerij. Sittend op 'e deegtrôg en irpelbakkys lústerden de mînsen naar 't woord fan God. Krachtig worde stelling nommen teugen de folkssonden, fooral 't drankmisbrúk. Derom is in de oudste statuten 'n bepaling opnommen dat lidmaten de belofte doen mosten de drank staan te laten.

Bij de foto v.l.n.r.: Gerrit Grond, Thys Polstra, Hendrik Sipma en Sijbe Bosje. (L.C. 23-05-1977)

 
 
 
 
           18 - De Slikwerker  

 

"Sou 't bij de herdinking van 't 475-jarig bestaan fan 't Bildt, kort in 1980, niet 'n arige gedachte weze, die slikwerker, die man mei syn ferweerde kop, syn klompleerzen an, syn drinkerskruky om 'e nek, syn skop onder de êrm, dan 's te ferewigen en 'n plakky te geven foor ôns gemeentehuus?" Deuze suggesty deed de doe hest 76-jarige Thys Polstra út Ouwe-Syl 't gemeentebestuur fan 't Bildt in maai '79 an 'e hând. Polstra besloat doe syn brief soa: "... en dan hoop ik, dat ik 't beleve mâg, dat dut werklikhyd wort". Soa begint 't drama over 't plak fan de 'Slikwerker', 'n soapsery gelyk.

Die slikwerker kwam d'r, kûnstner Frans Ram út Hogebaintum kreeg de opdracht 't beeld te maken. ln die sin het 't gemeentebestuur de suggessy fan Thys Polstra overnommen. Maar dat foor 't standbeeld de kiosk fan Polstra wike motte sil om plak te maken foor 't standbeeld had deuze "Ouwesylster" fansels nooit ferwacht. Hij kreeg 'n jaar na syn brief fan b. en w. de ansêgging syn kiosk soa gau mooglik, "doch bij voorkeur voor 1 mei te verwijderen". Thys Polstra beskout 'm nou slachtoffer fan syn aigen idee. Dat 't beeld hier staan motte sou, der had-y nooit over prakkiseerd. Syn kiosk het 'n belangrike soasjale funksy in 't dorp. "Die kiosk ferteugenwoordigt oud-Ouwe-Syl." De tabakskiosk is as winkel niet rendabel, maar as moetingsplak des te belangriker in 'e ogen fan Polstra en fan 'n prot met 'm. "Alle intellektuelen fan 't dorp komme hier om over dorpssaken te praten," sait-y skertsend. Alle dagen is hij 'n paar uren open, 's saterdegs drie keer 'n paar uren ant soms tien uur avens.

De kioskhouwer bliift d'rbij, dat de slikwerker in Sint-Anne of op 'e dyk, befoorbeeld bij Zwarte Haan, hoort te staan. Hij sit nag altyd met 'e fraag: "wie het wie adfiseerd over dut plak?" De BKR-kemmissy het ten gûnste fan plaatsing op 'e Pyp adfiseerd maar niet út aigen beweging. Foorzitter Jan de Boer fan deuze kemmissy sait d'rover: "Wij hebben geen plaats gekozen, maar we hebben gekeken naar de geschiktheid van de plaats, die de gemeente voorstelde". 'n Dillegasy fan de kemmissy is op 't foorstelde plak weest en

fon de lokasy geskikt. De heer De Boer fertelde feerder, niks te weten over 't ontstaan fan 't idee: "De Commissie heeft gedacht dat het idee van het gemeentebestuur afkomstig was. We weten niets van de heer Polstra af. De band met de eigenaar van de kiosk was ons niet bekend".

Wethouwer Doeke Venema fan 't Bildt sait, dat de keuze fan 't plak deur de Kemmissy 'Cultuur en Vorming' fan 'e gemeente maakt is. Venema is sels foorsitter fan die kemmissy, maar hij het derin gyn stemrecht. "De commissie was op één man na unaniem over de plaatskeuze. Plaatsing voor het gemeentehuis vond men niks. Op Oudebildtzijl komt de symboliek het meest tot zijn recht. Het beeld hoort op de dijk bij de oude sluis, daar is de relatie land en water het duidelijkst". De ferhalen, as sou-y sels 'n sturende rol bij de plaatsbepaling had hè - fanút syn bungalow an 'e Kolk kykt-y út op 'e Pyp - laait hij as roddel naast 'm del. "Dat is kioskpraat. Persoonlijk vind ik het een geschikte plek, maar De Pijp is geen suggestie van mij geweest".

Thys Polstra prakkiseert d'r niet over te wiken foor de deur 'm sels bedochte 'Slikwerker': "Over myn lyk, ik gaan niet út myn kiosk. At de mînsen fan gemeentewerken komme, wort 't oorlog. 't Binne hier allegaar boeren die't bij mij in 'e kiosk komme. Die gooie der soa twintig trekkers foor om de kiosk te houwen."

Bij de foto: de kiosk op 'e Syl met Polstra syn fyts

 
 
 
 
           19 - De Slikwerker (vervolg)  

 

Fleden week sâgen wy hoe't B. en W. de deur Thys Polstra sels bedocht Slikwerker op 'e Pyp op 'e Syl hè wou, krekt op 't plak fan Polstra syn kiosk. Der waar Polstra 't fansels niet met eens: "Over myn lyk, ik gaan niet út myn kiosk. At de mînsen fan gemeentewerken komme, wort 't oorlog. 't Binne hier allegaar boeren die't bij mij in 'e kiosk komme. Die gooie der soa twintig trekkers foor om de kiosk te houwen."

In de raadsfergadering fan 29 jannawery 1981 kwam 't plak foor 't beeld fan de slikwerker op 't allimint. CDA-er Piet Bruinsma kaartte 't as eerste an. "Lely staat ok op 'e Ofslútdyk en niet in Wieringerwerf en Caspar di Robles staat ok niet in Harlingen, maar op 'e seedyk", aldus Bruinsma, die't nag drie soortgelikense foorbeelden gâf om dúdlik te maken dat de slikwerker niet op 'e Pyp op 'e Syl komme most. Bruinsma stelde de dyk bij Swarte Haan foor, want at 't beeld op 'e Syl komt te staan, "kinne wy beter 'n dykwerker make in plak fan 'n slykwerker".

Burgemeester Gerrit Rombout kwam nag met 't "Berltsumer hûntsje" dat wél in Belkum staat, maar de hele raad waar 't met de CDA-er eens. Hij kreeg bijfal fan Klaske Miedema (VVD), Joke Kaper (PvdA) en Henk Homstra (Werkgroep Het Bildt). Eandsybeslút worde de brief an Polstra met de sloopopdracht foor de kiosk introkken en 'e Kemmissy foor Kultuur en Forming kreeg opdracht nag 's tegaar met Thys Polstra en 'n objektive deskundige naar 'n gaadlik plak te soeken.

'De opstand in Oudebildtzijl die niet door ging'

't Gebeurde niet alle dagen dat d'r in De Waarheid, 't partijblâd fan de kommunistise CPN,
'n ferhaal over 't Bildt ston. 18 Febrewary 1981 waar dat wel 't gefal. Anlaiding waar de roezy over 't plak der 't beeld fan de slikwerkers komme most. 'n Sekere Jos Haagmans wijde syn hele rubryk "Uit het nieuws gelicht" an deuze kwessy. 't Begint soa:
"Het aardige van deze rubriek is dat je vaak naar aanleiding van een klein berichtje op onverhoedse interessantigheidjes stuit. Deze keer wel een heel sterk voorbeeld.
Het stond in een plaatselijke krant en kreeg plotsklaps ook landelijke allure. Het bericht was er dan ook naar. Een heuse "opstand" in het Friese Oudebildtzijl. Een dorpje dat schuin noordwaarts boven Leeuwarden ligt in een stukje ingedijkte polder. Gebouwd op land dat door de eeuwen heen is afgesnoept van de Middelzee of het Boorndiep zoals vroeger de inham van de Noordzee heette.
En daar een opstand? Ja, althans volgens dat bericht. Er werden barricades voorspeld. De ME zou Oudebildtzijl binnen komen rukken. Wel twintig boeren zouden zich teweerstellen tegen die wel heel vreemdsoortige indringers. De eigenlijke aanleiding is net zo opzienbarend. Het ging om het nerinkje van Thijs Polstra, een kiosk vlakbij de brug in dat dorpje dat door de gemeente Het Bildt gesloopt dreigde te worden."

Dan folgt 't bekinde ferhaal maar nou met 'n goeie ôfloop. Burgemeester Rombouts het inmiddels syn brief introkken. "Ons is gebleken dat die kiosk voor Oudebildtzijl heel erg belangrijk is en dat je een man die daar al meer dan veertig jaar staat niet zomaar kunt wegsturen", soa saai hij op 'e folgende raadsfergadering.
Twee en een half jaar later worde de 'Slikwerker' an 'e dyk op Swarte Haan ontbloaten.

Bij de foto: De Slikwerker (Leeuwarder Courant 25-07-1983)

 
 
 
 
           20 - 'De kop d'r foor'  

 

Doe't in 1989 nominasys foor de Bildtse-Kultuurpriis instuurd worre konnen worde Thys Polstra 't faakst noemd. Hij waar de dârde die't foor deuze onderskaiding in anmerking kwam, stichting Ons Bildt en Hotze Buwalda waren 'm foorgaan. D'r waren die frijdegoverdâg fan fytftien desimber 'n prot belangstellenden naar Ons Huis kommen om de útraiking met te maken.

Bennie Zadelhof, foorsitter fan 'e kemmissy foor de kultuurpriis had 't over Polstra syn 'liefde foor de Bildtse taal, Bildtse kultuur en Bildtse grônd', soa't dy blykt út syn teneelstikken en syn gedichten. Niet alleen 't kulturele maar ok 't soasjale leven bynt Polstra tot op 'e dâg fan fandaag an 't Bildt, saai Zadelhof. Wethouwer Folkert Schat, die't namens 't gemeentebestuur de priis úraikte, omskreef Polstra as 'n man die't 'm niet soa maar an 'e kant sette laat. Der kon de gemeente over metprate, sien maar naar de kwessy fan 't plak foor 't beeld fan de Slikwerker.

Polstra ferdiende de Bildtse-Kultuurpriis fooral foor syn teneelstikken, der't de teneelgroep "De Bildtfries" overal in 't lând groate suksessen met haald had. Dermet worde 't Bildts feer bútten de prevînsygrînzen útdroegen. In syn dankwoord fertelde Polstra sels hoe't nou aigenlik sat met die Bildtse taal, want Polstra had de teneelstikken oorspronkelik in 't Frys skreven. Der satten fansels ok Bildtse rôlen in want 't behandelde speulde 'm dicht bij 't Bildt ôf en der waren ok leden fan "De Bildtfries", die't helendal gyn Frys prate konnen.

Op 'n aven speulde de ploeg in de Harmony in Luwt foor de Nederlânse Bond van Meubelfabrikanten. Na 't eerste bedriif kwam de foorsitter bij Polstra en saai, dat se d'r wel met ophouwe konnen, want se konnen d'r niks fan ferstaan. Nou ja, se begrepen alleen wat "die ouwe man" saai. Die "ouwe man" waar Hindrik sipma, die't 'n Bildtse rol had. Se hewwe doe in 't tweede en dârde bedriif alle rôlen in 't Bildts speuld en dat met groat sukses. Soa kwam 't dat de ploeg op sommige plakken de stikken helendal in 't Bildts speulde, wylst se op ândere plakken Frystalig waren.

't Kon fansels niet âns, dat bij de útraiking ok de froegere leden fan de suksesfolle teneelploeg "De Bildtfries" an 't woord kwammen. Soa fertelde Fokky Miedema 'n mooie anekdote, die't Gerryt Dirks in syn Bildts praatsy in 'e Bildtse Post deurfertelde: 'Fokky waar op 'n dâg, dat se speule mosten, krekt soa gripig as at se op deuze útraikingsfrijdeg waar. Se skarrelde al wat in 'e huus om, maar d'r kwam hur niks út 'e hannen en de meeste tiid hong se wat op 'e bank om. En krekt doe kwam Wibe Toal lâns om hur wat op te peppen, want d'r most al speuld worre fansels.

Doe't Wibe sâg hoe't Fokky d'r an toe waar, stuurde hij hur op bêd. Hij maakte sels 'n paar kantsys wêrm en broch hur die doe't se goed en wel op bêd laai. Wibe gong werom na de keuken en der ston 'n hele smirge brut op 't aanrecht, want Fokky had de boel de boel laten. Wibe waar de beroerste niet en begon ôf te wassen.

En krekt doe stapte doomny De Goede in 'e huus. De goeie man sâg ferheerd op en froeg wat Wibe der deed. 't Waar doomny feul te mâl, dat Wibe der bij 'n freemde frou over de floer waar en hij riek omtrint over de toeren doe't Toal fertelde, dat-y Fokky ok 'n paar wêrme kantsys brocht had. 'Maar Tool dat kan toch niet, U kunt toch niet op de slaapkamer van mevr. Miedema komen?' Maar Wibe Toal had wisselgeld genog, want hij saai: "Och doomny, dat hindert niks, want 't is soa gelegen, dat ik nag nooit 'n haas in 't leger skoaten hè".

't Bleef nag lang gesellig der in Ons Huis….

Bij de foto: Wethouwer Folkert Schat raikt de oorkonde út an Thys Polstra, flankeerd deur syn frou Klaske Polstra-Wassenaar. (Foto Leeuwarder Courant)

 
 
 
 
           21 - Thys Polstra, bij eandsybeslút  

 

Op 17 augustus 1993 is Thys Polstra, 88 jaar oud, sturven. Dermet waar 'n eand kommen an 't eerdse bestaan fan 'n bekinde Bilkert, die't 'n feulsaidig leven achter de rûg had. Ses jaar eerder al waar syn kiosk op 'e Pyp - teugen syn sin - omfeer trokken. Maar hij bliift de dichter fan:

'n Bilkert bin 'k in hart en nieren;
'k Hou fan 't klaine plakky grônd,
Al is 't maar achtdúzzend morgen:
't Is 't plakky der't myn wiig op ston.

 

Thys Polstra worde op 't Bildt ok wel 'Thys kiosk' of 'Thys poat' noemd. Deuze lêste bijnaam wiisde fansels op syn houtene poat as gefolg fan de amputasy na 'n sykte in 't rechter been. Die houtene poat is nag 'n mooi ferhaal over. Dat hè 'k fan ferskillende kanten in 'n tal fariasys hoord:

In 1978 laai Thys Polstra 'n hurtsy in 't sikenhuus in Dokkum. Dochters Janke en Maaike souwen op besoek en mim wou hewwe dat se de protese metnimme souwen. Op bêd had-y 'm niet norig, maar je wisten maar nooit. De frôly wouwen fansels niet met 'n houten been onder de êrm lope, dus worde 't gefal in 'n laken woeld.

Doe't se bij 't sikenhuus ankwammen stonnen d'r twee marsisees bij de ingang. Hans Wiegel, de minister fan binnenlânse saken, waar bij 'n goeie kennis fan 'm út 'e buurt fan syn tweede huus in Ee op sikebesoek, fandêr. De baide frôly met dat langwerpige ding in 'n laken gâf fansels argewasy, 't kon wel 'n mitrajeur weze of soa. Panyk dus. Se worden staande houwen en mosten eerst dat ferdochte foorwerp útpakke.

Panyk om niks fansels en feerder sonder problemen mochten de frôly met de poat na de sikensaal wer't hait laai.

Fan Maaike hoorde ik hoe't 't presys gaan waar: Se hadden helendal gyn sin had om met dat been derhine maar omdat mim beslist wou stimden se met teugensin toe maar dan wel in 'n laken. D'r stonnen inderdaad twee bewakers omdat de minister op besoek waar maar dy laaien hur gyn stroabreed in 'e weeg. Om hur mim skrikke te laten hongen se 'n ferhaal op fan: "Nou waar 't ok wat. Wy worden ansien foor terroristen die't 't op 't leven fan Hans Wiegel foorsien hadden. Allegaar panyk!" En mim waar soa onder de indruk dat se 't hele ferhaal in geuren en kleuren op 'e buurt fertelde.

De groate ferdienste fan Thys Polstra binne syn teneelstikken der't 't gewoane leven op en om 't Bildt útbeeld worde. De soasjale misstannen en 't geloof waren faste tema's. Hij brocht de kerkgangers foor 't eerst in anraking met de kûnstform teneel. Polstra skreef de stikken in 't Frys maar met help fan syn maat Hotze Buwalda kreeg ok 't Bildts 'n folweerdig plak. Hij waar de moter fan 'e Ouwesylster teneelploeg "De Bildtfries" en soa hewwe se overal in 'e prevînsy en feer derbútten 't Bildt en 't Bildts op 'e kaart set. 't Stik 'It wûndere leauwe fan boer Bouma' over de skoalstriid alleen al is hest fijfhonderd keer speuld. Hindrik Sipma, Gryt Sipma, Wibe Toal Kaimpe Toering en Fokky Miedema waren de bekindste speul(st)ers. De ferskillende resensinten waren niet altiten even lovend over de stikken, te simpel en te min aksy. Maar 't publyk kon 't in 'e regel och soa waardere, de herkinbare sitewasys lokten geregeld instimmende reäksys út en de snedige opmerkings worde wakker om lacht.

Thys Polstra waar 'n echte dorpsman. Syn kiosk waar 't 'epysintrum' fan nijtsys en roddels. Reken maar dat 't d'r soms mâl opsaid worde. En 't wel en wee in Polstra syn kerk, de Frij Evanglise Gemeente, worde bij wize fan spreken fanút de kiosk bestuurd.

Thys Polstra waar 'n neskierige (in de sin fan bysondere, interessante) Bilkert!

(Bij de foto: De jeugd fan Ouwe-Syl holp 'n handsy bij de ôfbraak in 1987)